De twee blunders die de traditionele Nederlandse partijen de das omdeden

37 van de 150 zetels in de Nederlandse Tweede Kamer. En dat voor een partij waar niet écht rekening mee gehouden werd. De voorbije weken en maanden ging vooral aandacht naar Pieter Omtzigt en hoe die met zijn nieuwe centrumpartij met conservatieve waarden Nieuw Sociaal Contract (NSC) op weg leek naar winst, maar het was uiteindelijk toch de radicaal-rechtse Geert Wilders die zegevierde.

LEES OOK. Welke regering krijgt Nederland: een rechtse meerderheid of een anti-Wilderscoalitie?

Migratie

Hebben we ons dan allemaal miskeken op hoe populair Wilders en zijn populistische PVV zijn? “Eigenlijk was zijn campagne niet heel populistisch”, vindt Bert Bakker, professor aan de Vrije Universiteit van Antwerpen en gespecialiseerd in populisme. “Ze draaide voornamelijk rond migratie. De mensen hebben vooral heel rechts gestemd. Als je populisme ziet als kritiek op de heersende elite en zo meer, dat heeft Wilders nu niet gedaan. Dat zat niet in zijn retoriek. Het ging om het stoppen van migratie, om ervoor te zorgen dat mensen het economisch beter krijgen. Die boodschap is aangeslagen.”

LEES OOK. Tegen moskeeën, asielzoekers en ‘klimaatwaanzin’, en altijd voorrang voor Nederlanders: het partijprogramma van PVV

Dat is de eerste fout die gemaakt is, zo zegt Stefan Rummens, politiek filosoof aan de KU Leuven. “Het is in de campagne inderdaad heel fel gegaan over migratie, onder meer door Pieter Omtzigt. Maar in de politieke wetenschappen is er zoiets als issue ownership, wat betekent dat bepaalde thema’s heel erg aan bepaalde partijen plakken.”

LEES OOK. Waarom Vlaams Belang juicht en N-VA bibbert na overwinning Wilders: “In België betekent zo’n uitslag Vivaldi II”

En in Nederland is migratie het thema van PVV, zoals het dat bij ons van Vlaams Belang is. Dat bleek eind 2018, toen N-VA de federale regering deed vallen en zo van migratie het centrale thema voor de verkiezingen een half jaar later maakte. “Maar daardoor is Vlaams Belang plots veel groter geworden. Dat is een mechanisme dat we al vaker gezien hebben, en dat nu in Nederland zeker gespeeld heeft.”

Deur geopend

Maar dat verklaart niet alles. Want PVV en Wilders kregen ongewild een duwtje in de rug van VVD, de regeringspartij van ontslagnemend premier Mark Rutte en lijsttrekker Dilan Yeşilgöz. “Ze heeft tijdens de campagne gezegd wel open te staan om te spreken met Wilders na de verkiezingen.

Een slimme zet kan je dat niet noemen”, zegt Bakker. “Mensen die twijfelen om voor hem te stemmen omdat hij toch uitgesloten wordt, hadden nu plots de optie om voor the real deal te kiezen. Ze hebben hem eigenlijk salonfähig gemaakt. Ook Omtzigt is op dat vlak niet duidelijk geweest en heeft de deur op een kier gehouden. Ik denk dat mensen het mede daarom erop gewaagd hebben en gedacht hebben: laat Wilders het maar eens proberen.”

LEES OOK. Waarom zij voor het eerst op Geert Wilders stemden: “Er moet in Nederland écht iets veranderen”

“Dilan Yeşilgöz heeft het signaal gegeven dat een stem voor PVV wel nuttig kan zijn”

Stefan Rummens

Politiek filosoof KU Leuven

Ook Rummens stelt dat vast. “Dat is een terechte analyse. Zij heeft het signaal gegeven dat een stem voor PVV wel nuttig kan zijn. Terwijl dat net een strategisch argument is voor het cordon sanitaire bij ons: zeggen dat een stem voor Vlaams Belang een verloren stem is.” Maar zet je de deur open “dan riskeer je dit”, zegt Bakker.

Niet salonfähiger

Wat in Nederland gebeurt, doet de traditionele partijen in ons land zonder twijfel ook zenuwachtig heen en weer schuiven op hun stoel. Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken, volgens de peilingen op dit moment de grootste partij in Vlaanderen, zei vanmorgen dat “partijen als de onze en die van Geert Wilders eerst veel branie en lawaai moeten maken om gehoord te worden” en dat ze nu “uit hun puberteit getreden zijn”. Die analyse deelt Bakker niet. “Wilders heeft gewoon de ruimte gegrepen die hem gegeven is. Ik denk niet dat dit dan ook betekent dat radicaal-rechtse partijen elders plots salonfähiger worden.”

LEES OOK. Tom Van Grieken (Vlaams Belang) uitgelaten na verpletterende overwinning van Wilders: “Migratie was overduidelijk hét thema”

“Nederland heeft een andere traditie dan wij in België en Vlaanderen. Een feitelijk cordon heeft daar nooit bestaan”

Stefan Rummens

Politiek filosoof KU Leuven

Nederland heeft wel een andere traditie dan wij in België en Vlaanderen, zegt Rummens. “Daar heb je veel meer het idee: wie stemmen haalt, is legitiem. Een feitelijk cordon is er in Nederland nooit geweest. Je hebt daar ook wel ‘mainstream’ partijen gehad die dichter aanleunen bij de extremen, zoals die van Thierry Baudet, en uit onderzoek is gebleken dat je dat problematisch gedachtegoed kunt normaliseren door er dicht tegen aan te leunen. Dat is al meermaals gebeurd in Nederland, en sommige grenzen zijn daardoor wat vervaagd. In Vlaanderen zal het belangrijk zijn om die grens ook niet te laten vervagen.”