Het kluwen van de naamsveranderingen: wanneer kan ik mijn naam laten veranderen?
Een nieuw wetsvoorstel moet het mogelijk maken voor volwassenen om één keer van achternaam te veranderen. Dat nieuws roept heel wat vragen op over de naamsverandering. Wat bij adoptie? Wat als je als alleenstaande ouder van naam verandert, heeft dat dan gevolgen voor mijn kind? En wat als ik de naam van mijn beide ouders niet (meer) wil dragen? Een duik in het juridische kluwen van namen en naamsveranderingen.
Beginnen bij het begin: waarom hebben we eigenlijk een voor- en achternaam? Je achternaam heeft in ons land twee functies: het identificeert wie jij bent, en tot welke familie je behoort. Je voornaam zorgt er vervolgens voor dat het gemakkelijker is om jezelf binnen een groep met dezelfde familienaam te kunnen onderscheiden.
Juridisch gezien is die voornaam niet zo belangrijk als de achternaam. Dat merk je ook aan de procedures die je moet doorlopen als je een van die twee namen wil veranderen. Voor de voornaam is dat niet zo moeilijk, bij de achternaam komen we al snel terecht in een juridisch doolhof.
Wie kiest mijn achternaam? En kan ik die veranderen?
Sinds een aantal jaar kunnen ouders kiezen welke achternaam ze geven aan hun kind. Dat kan de achternaam van één van de ouders zijn, of een combinatie van de twee. Let wel: de achternaam die je kiest voor je eerste kind, geldt automatisch ook voor alle andere kinderen die je daarna nog met je partner zal hebben.
Als het kind bij de geboorte maar één ouder heeft, krijgt het kind automatisch de naam van die ouder.
De achternaam is in de regel onveranderlijk. Een systeem zoals in de Verenigde Staten, waarbij mensen de achternaam van hun partner kunnen overnemen wanneer ze trouwen, bestaat hier niet. Maar een regel zou geen regel zijn zonder uitzonderingen. Grofweg zijn er dat vier: de naamsverbetering, de adoptie, het doorknippen en/of vestigen van een afstammingsband, en de “gewone” naamsverandering.
Wanneer kan mijn achternaam veranderen?
We beginnen met het gemakkelijkste scenario: als er een vergissing is gebeurd, en jouw naam is bijvoorbeeld verkeerd gespeld op je geboorteakte, kan je die laten verbeteren. Je kan daarvoor terecht bij de dienst burgerlijke stand van de gemeente waar je geboorteakte werd opgemaakt.
De naamsveranderingen bij de wijziging van een afstammingsband ligt wat ingewikkelder. Het meest bekende voorbeeld is dat van Delphine de Saksen-Coburg, tot een aantal jaar geleden nog Delphine Boël.
Delphine droeg de naam van haar juridische vader, Jacques Boël. Tot ze, na een jarenlange juridische strijd, haar slag kon thuishalen: ze knipte de afstammingsband met Jacques Boël door, waardoor de man niet langer haar juridische vader was, én koning Albert werd erkend als haar juridische vader. Er werd dus een nieuwe afstammingsband gecreëerd. In dat scenario kon Delphine de naam “de Saksen-Coburg”, de achternaam van de koning, overnemen.
Als de afstammingsband wordt doorgeknipt, en je juridische vader dat bijvoorbeeld niet langer is, verlies je in principe ook de naam van die persoon. Maar meerderjarigen kunnen zich daartegen wél verzetten, en ervoor kiezen die naam toch te behouden, omdat ze bijvoorbeeld nu eenmaal al zo lang gewoon zijn die naam te gebruiken.
Krijg je een nieuwe afstammingsband, bijvoorbeeld doordat je biologische vader nu ook je juridische vader wordt, dan zal je daarentegen in principe die naam níét zomaar overnemen. Maar ook daar zijn er uitzonderingen. Je (juridische) ouders kunnen binnen het jaar nadat die nieuwe afstammingsband wordt gevestigd ervoor kiezen jouw naam te veranderen. Als volwassen persoon kan je in sommige gevallen de naam van je nieuwe juridische vader of (mee)moeder overnemen. Dat was bijvoorbeeld het geval bij Delphine de Saksen-Coburg.
Bij de adoptie moeten we een onderscheid maken tussen de volle en de gewone adoptie. Bij de volle adoptie wordt de band met je oorspronkelijke familie volledig verbroken, en neem je als kind de naam van je adoptieouders over. Zo’n volle adoptie kan niet worden herroepen, en je kan de naam van je biologische ouders later dus niet meer terug overnemen. Wil je je achternaam toch wijzigen, zal je dat moeten doen via een verzoek tot naamsverandering (zie hieronder).
Bij een “gewone” adoptie zijn de regels wat minder strikt. In dat geval behoud je de band met je oorspronkelijke familie, en krijg je een “extra” band met je adoptiefamilie. In principe zal je dan ook de naam van je adoptiefamilie overnemen, maar het is ook mogelijk dat je je oorspronkelijke naam behoudt. Denk bijvoorbeeld aan plusouders die hun pluskinderen adopteren. Of het nieuwe wetsvoorstel, waarbij je je achternaam 1 keer kan veranderen naar de naam van een van je ouders, ook de mogelijkheid geeft om je naam te veranderen naar die van je biologische ouders, is nog niet helemaal duidelijk. Je kan in elk geval wel een klassiek verzoek tot naamsverandering indienen.
Wil je je naam om een andere reden veranderen, dan is dat tot nu toe niet gemakkelijk. Hier wil het wetsvoorstel verandering in brengen. Vandaag de dag moet je een verzoek indienen via de FOD Justitie. Je moet dan een ernstige reden kunnen voorleggen waarom je van naam wil veranderen. Zo zijn er in Franstalig België verschillende families die de afgelopen jaren hun achternaam "Dutroux" hebben laten veranderen. De minister van Justitie kan ook beslissen om zo'n verzoek te weigeren. Je hebt dus geen "recht" op een naamsverandering. Als je minister jouw verzoek weigert, kan je wel nog terecht bij de familierechtbank.
Als het nieuwe wetsvoorstel wordt goedgekeurd, zou het mogelijk worden om zo’n verzoek ook via de gemeente in te dienen. Dat zorgt ervoor dat de hele procedure volgens het wetsvoorstel korter én goedkoper wordt.
Wanneer je een verzoek indient om je achternaam te veranderen, kan dat ook invloed hebben op je kinderen. Kinderen die geboren worden nadat jouw naam veranderd is, zullen ook jouw nieuwe achternaam overnemen. Heb je al minderjarige kinderen wanneer je jouw verzoek wil indienen? Dan moet je jouw verzoek tot naamsverandering uitbreiden en de kinderen meenemen in dat verzoek. Gebeurt dat niet, dan zal de naam van jouw kind niet mee veranderen.
Daarnaast wil het wetsvoorstel mensen toelaten om 1 keer van achternaam te veranderen. De voorwaarde is wel dat je dan de naam van je andere ouder overneemt. Je moet je keuze dan ook niet langer verantwoorden. Heb je geen contact (meer) met je ouders, en wil je een volledig nieuwe achternaam, dan zal je nog altijd zo’n klassiek verzoek moeten indienen, en wél een ernstige reden opgeven.
Hoe zit het met de voornaam?
Ouders mogen de voornamen van hun kroost zelf kiezen. Dat levert soms speciale creaties op, maar tenzij er verwarring zou kunnen ontstaan, of de naam is potentieel schadelijk voor je kind, ben je als ouder volledig vrij in de keuze van de voornaam.
Je voornaam laten veranderen is vrij eenvoudig. Dat kan in de eerste plaats wanneer er een foutje in je naam staat, maar ook wanneer je gewoon van naam wil veranderen omdat je je eigen voornaam niet mooi vindt. Je kan daarvoor een verzoek indienen bij de ambtenaar van de burgerlijke stand bij jouw gemeente. Opnieuw: de nieuwe naam mag geen verwarring scheppen en niet schadelijk zijn.
Voor transgenders is een speciale procedure in het leven geroepen. Zij moeten een verklaring afleggen dat hun naam niet overeenkomt met hun “innerlijke beleefde genderidentiteit”, zo staat in de wet te lezen. Dat kan al vanaf de leeftijd van 12 jaar, maar beide ouders moeten wel akkoord gaan.
Van voornaam veranderen is niet (altijd) gratis: de gemeente bepaalt hoeveel de procedure kost.
Zoals vaak het geval is, zijn er altijd nieuwe uitzonderingen op de regels te bedenken. Zit je met concrete vragen? Neem dan contact op met een expert, zoals een notaris of advocaat. Voor meer informatie kan je ook terecht op de website van de FOD Justitie.