"Centrale paneel Lam Gods voor minstens 40 procent overschilderd"

Net als bij de gerestaureerde buitenluiken van het Lam Gods ontdekken de restaurateurs veel meer dan iedereen kon vermoeden. Labotesten en onderzoek met de meest hoogtechnologische middelen wijzen uit dat ook het centrale paneel “De Aanbidding van het Lam” en de zijpanelen errond zwaar overschilderd zijn. Voorlopig staat de teller op veertig procent en dat percentage kan nog oplopen als de kunstwerken tegen september volledig onderzocht zijn.

Er zitten zowel oude als recentere overschilderingen op de panelen. “De recente 19e- en 20e-eeuwse overschilderingen zijn eerder beperkt qua omvang, maar ze zijn slordiger aangebracht en fel verkleurd,” zo zegt Hélène Dubois, hoofd van het restauratieteam in het MSK in Gent. “De oude overschilderingen zijn wel heel vakkundig aangebracht maar ze bedekken heel grote delen van het origineel. Ze veranderen ook de vorm en de kleur van het origineel.”

Je zou denken dat een overschildering altijd een leemte moet opvullen en alleen wordt aangebracht waar de originele verf ontbreekt, maar dat is bij de oude overschilderingen helemaal niet het geval. Zo blijkt op het centrale paneel bijvoorbeeld de hele groep van heilige vrouwen overschilderd te zijn en het origineel zit er in redelijk goede staat onder.

“De overschilderingen lijken uit dezelfde periode te dateren als de overschilderingen die we van de buitenluiken hebben verwijderd. Het gaat om aanpassingen uit de 16e of ten laatste begin 17e eeuw waarbij de figuren helemaal voorzien zijn van een nieuwe afwerking.” Alsof me het Lam Gods een hedendaagse “look” wou geven.

Wie het Lam Gods al eens goed bestudeerde, kon duidelijk zien dat het dier vier oren heeft. Dat is zo sinds restaurateurs in 1950 stukken van oude overschilderingen verwijderden en er een extra paar oren tevoorschijn kwam. Dat het iconische lam een overschildering is, is dus geen verrassing. Zit er dan nog een origineel en kleiner lam van de gebroeders Van Eyck onder?

“Er zit zeker nog een origineel lam onder, maar de toestand van het origineel is op dit moment nog moeilijk te ontcijferen,” aldus Hélène Dubois. We moeten stap voor stap gaan om dat helemaal vast te kunnen stellen. Dat heeft z’n tijd nodig.”

De toestand van de zijpanelen met "De Ridders van Christus", "De Kluizenaars" en "De Pelgrims op Bedevaart" lijkt sterk op die van het middenpaneel. Al is ook voor deze panelen extra onderzoek nodig.

Vooral over de groene delen, grassen, planten en bomen is het nog onduidelijk wat origineel is, wat een overschildering is of wat mogelijk later door Jan Van Eyck zelf is toegevoegd. Zo gaat het verhaal dat Van Eyck na een reis naar Spanje zelf palmbomen heeft toegevoegd. Maar sommige palmbomen zijn dan weer duidelijk overschilderingen uit een latere periode.

De restaurateurs van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK) hebben van deze panelen van het Lam Gods eerst de recentste vernislagen verwijderd. Op dit moment verwijderen ze ook resten van oudere vernislagen en kleine, storende retouches. Ondertussen worden de panelen grondig bestudeerd want tegen september willen de restaurateurs over alle informatie en onbetwistbare bewijzen beschikken. Dan komt de internationale expertencommissie opnieuw samen die de werken nauwgezet opvolgt.

De recentste overschilderingen kunnen nog verwijderd worden binnen het huidige project en met het geld dat nu voor de restauratie voorzien is, maar wat als men alle overschilderingen wil verwijderen? “De oude overschilderingen kunnen we niet verwijderen binnen dit project. Het was niet voorzien in het lastenboek en binnen de beperkte tijd en budget dat voorhanden is, is het absoluut niet mogelijk,” zegt Helène Dubois.

Willen we de originele Van Eyck kunnen zien? Zit er nog voldoende originele verf onder de overschilderingen? Willen we het alom bekende lam opgeven voor een kleiner en misschien wel beschadigd origineel lam? Dan is er dus extra tijd en geld nodig.