Is radicaal-rechts in opmars in Europa of lijkt dat maar zo?

De radicaal-rechtse Partij Voor de Vrijheid (PVV) is de grote winnaar van de verkiezingen in Nederland. Wilders maakt er geen geheim van dat hij graag premier wil worden, minister-president zoals ze dat in Nederland noemen. Als hij daarin slaagt, wordt hij de derde rechts-radicale Europese regeringsleider van dit moment.

In Italië is de radicaal-rechtse politica Giorgia Meloni ongeveer een jaar premier. Haar partij Fratelli d’Italia won overtuigend de verkiezingen, vooral door zwaar in te zetten op migratiethema’s. Na haar klinkende overwinning vormde ze een regering samen met het radicaal-rechtse Lega en de centrumrechtse partij Forza Italia.

In Centraal-Europa is Viktor Orban al sinds 2010 aaneensluitend premier van Hongarije. Zijn radicaal-rechtse partij Fidesz heeft sinds de parlementsverkiezingen van 2022 opnieuw een absolute meerderheid. Die was hij een tijdlang kwijtgespeeld. Zowel de partijen van Orban als van Meloni zijn telkens de grootste van hun land.

In buurland Slowakije is de radicaal-rechtse partij Slowaakse Nationale Partij (SNP) niet de grootste. De partij levert daardoor geen regeringsleider, maar ze besturen wel mee. De links-populistische Robert Fico heeft de SNP mee opgenomen in zijn regering samen met het linkse HLAS.

Ook in Scandinavië zijn twee radicaal-rechtse partijen niet de grootste, maar wel (deels) aan de macht. In Finland is dat rechtstreeks. De partij Finns (red. het vroegere Ware Finnen) is een van de partijen in de regering van de conservatieve Nationale Coalitie.

In Zweden regeert de radicaal-rechtse partij Zweden Democraten niet rechtstreeks, maar wegen ze mee op het beleid door gedoogsteun vanuit de oppositie te geven aan de regering van de liberaal-conservatieve premier Ulf Kristersson.

Het is op zich geen nieuw fenomeen dat radicaal-rechtse partijen in sommige Europese landen deelnemen aan de macht. Orban is - zoals hierboven beschreven - al sinds 2010 aaneensluitend premier van Hongarije en dat was toen zelfs niet zijn eerste ambtstermijn. 

De Oostenrijker Jörg Haider was met zijn FPO in 2000 de eerste in de recente geschiedenis. Intussen is de rechts-radicale partij maar de derde grootste van het land en bestuurt ze al jaren niet meer mee.

Ook in Estland heeft de radicaal-rechtse EESTI een tijdje deel uitgemaakt van een regering, maar is die intussen opnieuw in de oppositie beland.

De radicaal-rechtse Deense Volkspartij leverde in het verleden al gedoogsteun aan verschillende coalities, maar ging bij de verkiezingen onderuit. Mede wellicht omdat de huidige centrumlinkse regering een heel strenge asielkoers vaart.

In verschillende landen zitten radicaal-rechtse partijen wel in de lift. Als we de meest recente verkiezingsuitslagen van alle Europese landen erbij nemen, dan zijn er ruim 15 landen waar radicaal-rechtse partijen erop vooruitgegaan zijn in vergelijking met de verkiezing daarvoor. In eigen land bijvoorbeeld steeg het Vlaams Belang van net geen zes procent in 2014 naar bijna 20 procent in 2019.

Sommige landen worden trouwens ook meegeteld als stijgers, omdat er bij de vorige verkiezingen voor het eerst een radicaal-rechtse partij deelnam aan de verkiezingen. Dat is bijvoorbeeld het geval in enkele Balkanlanden.

Tegelijk zijn er ook heel wat landen waar radicaal-rechts net klappen krijgt. Denk aan de verkiezingsnederlaag van Vox in Spanje bijvoorbeeld. Vox grijpt daarmee naast nationale regeringsdeelname. Al bestuurt de radicaal-rechtse partij hier en daar wel lokaal mee.

Daarnaast zijn er ook heel wat landen waar bij de vorige nationale verkiezingen geen enkele radicaal-rechtse partij op de lijst stond. Dat was onder meer het geval in Ierland, IJsland, Noorwegen en Zwitserland (red. die landen zijn niet ingekleurd op bovenstaande kaart).

In veel andere landen zijn de radicaal-rechtse partijen er niet in geslaagd om ook effectief deel te nemen aan de macht. In Duitsland bijvoorbeeld blijft het AfD verstoten van de macht. Ook bij ons is voorlopig nog een cordon sanitair rond het Vlaams Belang.