Oprecht antwoord op kiezer of strategisch slimme zet: wat zit er achter beslissing VVD om niet in Nederlandse regering te stappen?

Politiek Nederland stond even met de mond vol tanden, toen Dilan Yesilgöz rond 10 uur vanochtend de pers toesprak. De boodschap van de leider van de rechts-liberale VVD was duidelijk: haar partij past voor een deelname aan de volgende Nederlandse regering. Het verlies van tien zetels tijdens de verkiezingen van afgelopen woensdag was volgens haar "een signaal van de kiezer". En dus is de partij na dertien jaar de premier te leveren met Mark Rutte "een andere rol weggelegd". 

Vooral de timing van de aankondiging was opvallend: een halfuur voor de eerste vergadering na de verkiezingen met alle politieke partijen. Geert Wilders, die met zijn radicaal-rechtse partij PVV de verkiezingen duidelijk won, reageerde "zeer teleurgesteld" omdat de beslissing is genomen "zonder één minuut te onderhandelen". De verkenner - die moet bekijken welke coalities er mogelijk zouden kúnnen zijn - moest nog worden aangesteld. 

De VVD benadrukte wel dat het de vorming van een rechtse regering op deze manier niet moeilijk(er) maakt. De partij wil gedoogsteun geven aan een centrumrechtse meerderheid, zo klonk het. 

Politieke analisten in Nederlands schrokken. Niet zozeer van de boodschap, wel van de snelheid én de stelligheid van de uitspraken. "Dat een samenwerking met de PVV moeilijk ligt voor de VVD is geen geheim", zegt Wilma Borgman, politiek journalist bij NOS, in "De wereld vandaag" op Radio 1. Maar dat de boodschap zo snel kwam, was een verrassing. En daar spelen verschillende zaken. 

Al op de verkiezingsavond woensdag gaf Dilan Yesilgöz toe dat de uitslag voor haar partij "tegenviel". Iets wat ze vandaag nog eens herhaalde. "De grote winnaars zijn de PVV en NSC. Ons past na dertien jaar een andere rol. De kiezer heeft gezegd: VVD, sla een rondje over."

"Bij de VVD leeft het idee dat de partij kleurloos geworden is na dertien jaar regeren onder Mark Rutte", zegt journaliste Wilma Borgman. "Hun oordeel is dat ze afgestraft zijn door de kiezer en dat uit de resultaten blijkt dat Nederland het even zonder de VVD wil. En dus zeggen ze: doe het maar even zonder ons."

Op die manier neemt de partij de vlucht vooruit. "Eigenlijk zeggen ze: wij doen even niets. Wilders en Omtzigt hebben de verkiezingen gewonnen, zij moeten hun verantwoordelijkheid nemen en het voortouw nemen."

Anderzijds: vandaag is dag één van de regeringsvorming. De vorige duurde tien maanden. "Je kan nu dus nog niet zeggen hoe het zal eindigen. Dit kan ook een strategisch slimme zet zijn", benadrukt Borgman. "De VVD weet ook dat de onderhandelingen nog moeten beginnen en dat ze een soort schakelpositie heeft. Ze kan een bepaalde combinatie aan een meerderheid helpen in de Tweede Kamer", zegt ook Albert Bos, een collega van Borgman, bij NOS.

"De partij zegt nu: doe het maar even met z'n twee (PVV en NSC, red.) en roep ons als je ons nodig hebt", zegt Borgman. "Dat verhoogt meteen de prijs, want als ze aan boord worden gehaald zal daar iets tegenover moeten staan. Op die manier kan je als partij meer binnenhalen dan wanneer je van in het begin zegt dat ze op je kunnen rekenen. Dit is zeker niet definitief, eerder een eerste zet."

Of dat moeilijk uit te leggen zal zijn, als de VVD uiteindelijk tóch in een regering stapt? Helemaal niet, denkt Borgman. "Stel je voor dat er binnen een paar maanden nog steeds geen regering is, kan er beroep worden gedaan op de VVD. Zij kunnen perfect in een regering stappen onder het mom van het landsbelang en als bestuurspartij. Dat krijgen ze wel uitgelegd."

Met de beslissing zet de VVD bovendien Pieter Omtzigt van NSC onder druk. Hij heeft nog steeds geen kleur bekend over al dan niet besturen met Wilders. Enthousiast was hij niet - hij noemde in de campagne veel voorstellen van de PVV in strijd met de rechtstaat -, maar uitsluiten doet hij het dan ook weer niet. 

"Op de avond van de verkiezingen zei Omtzigt dat hij beschikbaar is om te besturen", zegt Borgman. "Daar draaide ook zijn campagne rond: het bestuur in Nederland moet veel beter worden. Hij wilde zelfs het liefst een minderheidskabinet. Door de beslissing van de VVD zou er een minderheidskabinet kunnen komen (met PVV, NSC en eventueel BBB, red.). De VVD zet Omtzigt nu volop in de wind: dit is wat jij graag wilde, laat het maar zien."