"Langzaam en pijnlijk": zo verlopen de onderhandelingen tussen Israël en Hamas achter de schermen
Vandaag is de vierde (en voorlopig laatste) dag van de tijdelijke gevechtspauze tussen Israël en Hamas. Beide partijen hebben wel al te kennen gegeven dat ze openstaan voor een verlenging van dat tijdelijke bestand. Achter de schermen wordt druk onderhandeld over de termen van die verlenging, onderhandelingen waar ook de VS, Egypte en Qatar aan deelnemen. Hoe gaat dat er achter de schermen aan toe?
"We don't negotiate with terrorists" of "we onderhandelen niet met terroristen". Decennialang zeggen politici in de Verenigde Staten (en ver daarbuiten) dat ze niet onderhandelen met terroristische organisaties, omdat dat net tot meer terroristische daden kan leiden.
Toch mengen de Verenigde Staten zich nu in de gesprekken met de terroristische Palestijnse organisatie Hamas. Geen eenvoudige opdracht, zo blijkt. Hoe gaan die gesprekken er achter de schermen aan toe? Op basis van verschillende Amerikaanse, Egyptische en Arabische bronnen maakten we een reconstructie.
Wat voorafging
Hoewel de officiële gevechtspauze pas vorige week vrijdag inging, gaan er al weken aan diplomatieke inspanningen aan vooraf. Na de verrassingsaanval van Hamas op 7 oktober neemt Qatar - als dichte bondgenoot van de Verenigde Staten - contact op met het Witte Huis. De Qatari hebben waardevolle informatie verzameld over de gijzelaars en stellen een plan voor dat kan helpen bij hun mogelijke vrijlating.
De belangrijke rol van Qatar
Qatar heeft de voorbije decennia volop geïnvesteerd in het onderhouden van contacten met zoveel mogelijk partijen. Het land wordt nu dan ook gezien als een neutrale speler, die praat met Hamas, Hezbollah, Iran, Israël, de Golfstaten, Turkije, de VS.
Qatar is een belangrijke geldschieter voor Hamas (en voor het door Hamas bestuurde Gaza, waar het jaarlijks voor miljoenen aan Gazaanse lonen betaalt), maar huisvest ook enkele belangrijke Amerikaanse militaire basissen.
Op initiatief van Qatar wordt in alle discretie een taskforce, of werkgroep zo je wil, opgericht om de vrijlating van de gijzelaars mogelijk te maken. Ook de Amerikaanse president Joe Biden wordt bij de oprichting van de groep betrokken. Hij heeft op regelmatige basis dringende gesprekken met de emir van Qatar Tamim bin Hamad bin al-Thani en de premier van Israël Benjamin Netanyahu.
In alle geheim vervoegen drie andere Amerikaanse onderhandelaars het team: de veiligheidsadviseur van de VS Jake Sullivan, diplomaat Brett McGurk en een andere adviseur Joshua Geltzer. Onder druk van Israël en Qatar mogen de mannen aan niemand communiceren over hun deelname aan de werkgroep.
De onderhandelingen
Volgens verschillende rapporten van het internationaal persagentschap Reuters, zit de Amerikaanse diplomaat McGurk op regelmatige basis samen met de eerste minister van Qatar. Hij rapporteert aan de veiligheidsadviseur Sullivan, die op zijn beurt elke dag een stand van zaken geeft aan president Biden. Op 18 oktober trekt de president dan zelf naar Israël voor gesprekken met premier Netanyahu.
De diplomatieke inspanningen werpen hun vruchten af. Op 20 oktober slagen Amerikaanse diplomaten erin om twee Amerikaanse gijzelaars, Natalie Raanan (17) en haar moeder Judith, vrij te krijgen. Hun vrijlating wordt van dichtbij opgevolgd door de Amerikaanse delegatie van de taskforce, die voortdurend updates krijgt van het Egyptische en Israëlische leger. Na bemiddeling door Qatar en Egypte worden later ook twee oudere Israëlische vrouwen vrijgelaten.
Na de geslaagde bevrijdingspogingen mengt ook CIA-directeur Bill Burns zich in het verhaal. Hij begint op regelmatige basis te spreken met David Barnea, de directeur van Mossad, een van de drie organisaties binnen de Israëlische geheime dienst. Er wordt druk onderhandeld over de vrijlating van nog meer gijzelaars, waardoor het geplande grondoffensief van Israël vertraging op loopt.
Toch oordelen de Israëlische en Amerikaanse regering later dat de positie van Hamas "onoprecht" is, waardoor het grondoffensief uiteindelijk drie dagen later dan gepland, op 27 oktober, wel van start gaat.
De gevangenenruil
Na de start van het Israëlische grondoffensief verlopen de gesprekken tussen de partijen "langzaam en pijnlijk". "De communicatie verliep moeilijk, berichten moesten via Doha of Caïro aan Gaza doorgespeeld worden, voordat ze via dezelfde weg weer bij Israël of de VS terechtkwamen", vertelt een VS-medewerker. "Elke stap voelde aan als het trekken van een tand", zegt een andere medewerker aan de Amerikaanse nieuwszender CNN.
Maar naarmate de bommenregen op Gaza voortduurt, komen de gesprekken tussen de partijen langzaamaan opnieuw op gang. Een mogelijke overeenkomst wordt druk over en weer geschoven tussen onderhandelaars. Volgens een laatste ontwerpversie dringt Israël aan op een tweedaagse gevechtspauze en de vrijlating van zo'n 100 niet-Hamas Palestijnen, in ruil voor de vrijlating van gijzelaars.
Alles leek op dat moment ineen te storten. Hamas was kwaad, wij waren allemaal kwaad.
Maar na dit voorstel is er radiostilte van Hamas. De militantengroep komt niet meer opdagen in gesprekken met de Qatari en de Egyptenaren. Hamas dreigt om volledig te stoppen met de gesprekken, enkele dagen nadat het Israëlische leger voet aan grond gezet had in het Al Shifa-ziekenhuis, het grootste medische centrum van de regio. "Alles leek op dat moment ineen te storten", vertelt een Egyptische betrokkene aan AP. "Hamas was kwaad, wij waren allemaal kwaad."
(Tijdelijke) gevechtspauze
De Verenigde Staten, Egypte en Qatar blijven echter dagenlang aandringen op het sluiten van een overeenkomst. "Een vier dagen durend staakt-het-vuren en drie Palestijnse gevangenen in ruil voor elke vrijgelaten gijzelaar", ligt er uiteindelijk op tafel. Egypte dringt er bij Israël op aan om ook de beperkingen op de humanitaire hulp te verminderen.
Dagenlang werkt adviseur McGurk samen met de Qatarese eerste minister de laatste details uit van het akkoord. Onderhandelaars proberen Hamas er ook van te overtuigen om meer dan de beloofde 50 gijzelaars vrij te laten.
Zo weten ze het aantal onopgeloste problemen tussen de partijen steeds te verminderen, tot uiteindelijk op 21 november de verlossende woorden komen. Hamas vertelt Qatarese onderhandelaars dat ze akkoord gaan met het voorstel dat op tafel ligt.
Ook nu wordt er achter de schermen druk onderhandeld over de verlenging van het akkoord. Beide partijen hebben al laten weten dat ze daarvoor openstaan. Over de termen van die verlenging wordt op dit moment bemiddeld. Er is weinig informatie over wat er in die onderhandelingen gezegd wordt, maar mogelijk kunnen de diplomatieke inspanningen ook nu weer resulteren in een langdurige gevechtspauze.