Verplichte gemeenschapsdienst werklozen voorlopig een mislukking: maar vijf mensen aan de slag

In Vlaanderen wonen ongeveer 37. 000 mensen die al langer dan twee jaar zonder werk zitten en een uitkering krijgen. De Vlaamse regering besloot in 2021 om hen te verplichten om gemeenschapsdienst te doen. Het gaat bijvoorbeeld om ondersteuning bij evenementen, de groendienst of in scholen.

Van die grote groep zijn er vandaag maar vijf mensen die effectief gemeenschapsdienst doen. "Dat zijn er veel en veel te weinig", zegt Vlaams minister van Werk Jo Brouns (CD&V). 

Brouns had nochtans moeite om het cijfer toe te geven. Eerst zei hij dat het om 80 mensen ging, maar toen Open VLD-parlementslid Maurits Vande Reyde doorvroeg had hij het nog over "een handvol".

"Ik weet niet of het er drie, vier of vijf zijn", moest hij het precieze aantal schuldig blijven. Navraag bij zijn woordvoerder leert dat het effectief om vijf mensen gaat.

De Vlaamse regering zette de gemeenschapsdienst nochtans in de markt als een van de belangrijke pijlers om werklozen opnieuw aan het werk te krijgen. Partijen gebruiken het zelfs om aan te tonen dat ze goed beleid voeren.

"In Vlaanderen proberen we de brokken van Vivaldi te lijmen met de jobbonus en de verplichte gemeenschapsdienst", zegt voorzitter Bart De Wever in een filmpje waarmee hij enkele weken geleden de campagne lanceerde. In de praktijk draaide de invoering van het systeem voorlopig dus op niets uit. 

Volgens Vande Reyde ligt dat lage aantal aan de VDAB. "De VDAB doet te weinig moeite om langdurig werklozen naar de gemeenschapsdienst te leiden. Dat is schuldig verzuim”, vindt de liberaal.

"We mogen als samenleving iets in de plaats vragen aan wie 2 jaar lang geen job heeft, een uitkering ontvangt en kan werken. Gemeenschapsdienst is daarvoor het ideale middel."

VDAB mag uitzonderingen op de verplichte gemeenschapsdienst toestaan. Daar erkennen ze dat ze het niet de beste manier vinden om mensen naar werk te leiden. "Voor ons is het belangrijk dat de langdurig werklozen de stap naar werk zetten."

"De gemeenschapsdienst heeft strikte voorwaarden, mensen mogen bijvoorbeeld maximaal 64 uur per maand werken. Wij bekijken altijd wat de beste optie is. Er gebeuren bijvoorbeeld veel stages die gelijkaardig zijn aan de gemeenschapsdienst, maar die meer uren omvatten." legt woordvoerder Joke Van Bommel uit. 

Ook Brouns benadrukt dat andere manieren om langdurig werklozen te begeleiden succesvoller zijn: "Er zijn bijvoorbeeld 300 mensen die stage doen bij de lokale besturen". Hij erkent wel dat de regering moet uitzoeken waarom de gemeenschapsdienst geen succes is: "De evaluatie is voorzien na anderhalf jaar."  

De verplichte gemeenschapsdienst is al jaren onderwerp van discussie. Het idee dateert van de vorige regering. In 2021 kondigde toenmalig minister van Werk Hilde Crevits (CD&V) het systeem uiteindelijk aan, afgelopen juli werd de gemeenschapsdienst effectief ingevoerd.

Een derde van de lokale besturen maakte gemeenschapsdienst tot nu mogelijk in hun gemeente, in totaal zijn zo’n 800 plaatsen voorzien. Werklozen behouden hun uitkering en krijgen een vergoeding van 1,3 euro per uur. 

Experts en vakbonden waren al bij aanvang kritisch. "Ik heb het al zo vaak zien gebeuren: men wil meer mensen activeren op de arbeids­markt, men zoekt een makkelijke oplossing die op bijval van het electoraat kan rekenen en daarmee is de kous af", zei professor sociaal beleid Ive Marx (Universiteit Antwerpen) al in 2019.

"De verplichte gemeenschapsdienst legt de nadruk weer op bestraffing. Mensen worden gekoeioneerd omdat ze niet werken. Er is nochtans voldoende wetenschappelijk bewijs dat een puur bestraffende aanpak niet werkt."