"Belangrijkste klimaattop sinds Parijs 2015": waarom is COP28 in Dubai van belang en wat mogen we verwachten?

De klimaatverstoring grijpt steeds verder om zich heen. Ook dit jaar is dat duidelijk zichtbaar met heel wat plaatsen in de wereld die te kampen krijgen met extreem weer, van droogtes over overstromingen tot extreme hittegolven, zoals onlangs nog aan de Braziliaanse kust rond Rio. 

Het blijkt ook bijzonder snel te gaan met de klimaatopwarming. Oktober bleek wereldwijd met een grote marge de warmste oktober ooit gemeten. Het nieuwe maandrecord was het zoveelste op rij dit jaar, 2023 wordt met quasi zekerheid het warmste jaar ooit gemeten op aarde. 

De omstandigheden vormen een duidelijke setting voor COP28. Extra klimaatmaatregelen blijken meer dan ooit dringend nodig. Zeker naar 2030 toe, want de volgende jaren worden cruciaal voor de verdere klimaattoekomst van de planeet.

Slaagt de wereld erin om de mondiale uitstoot van broeikasgassen omlaag te krijgen? Vorig jaar steeg die toch weer met 1,2 procent, terwijl die eigenlijk snel zou moeten afnemen. 

Een klimaatconferentie biedt alvast een mooi forum, en een mooie kans voor beleidsmakers. Maar zal de komende klimaattop nu het grote verschil maken? Wat zijn de mogelijke obstakels? En hoe zit zo'n conferentie in elkaar? De COP in zes vragen en antwoorden. 

De jaarlijkse Conference of the Parties brengt onder de vleugels van de Verenigde Naties dit jaar opnieuw zowat 200 landen samen. Er komen ook klimaatwetenschappers, bedrijven, lobbyisten, leden van ngo's en activisten naar Dubai, in totaal zowat 70.000 mensen over twee weken. 

Staats- en regeringsleiders proberen het eens te raken over nieuwe of verscherpte maatregelen om de klimaatopwarming tegen te gaan. Daarvoor moet de uitstoot van broeikasgassen (door de verbranding van olie, gas of steenkool) versneld naar beneden. Maar er zijn landen die snel willen gaan, en andere die niet zo gehaast zijn.  

Naast dat vraagstuk, zal het vooral over geld gaan. Het loss & damage-fonds moet klimaatschade in armere landen compenseren. Het was de trofee van de COP27 in Sharm-el-Sheikh (Egypte) vorig jaar, maar moet nog verder concreet worden uitgewerkt. Er zal op deze COP28 een hartig woordje over worden gesproken: wie draagt bij en wie niet, en wie betaalt hoeveel?  

Er is het ook hete hangijzer van het internationale klimaatfonds waar de rijkere landen meer geld zouden moeten in storten.

Deze COP28 loopt in principe tot en met dinsdag 12 december. De eerste dagen staan in het teken van staats- en regeringsleiders die gaan speechen. Daarbij zijn leiders van exotische eilandstaten zoals Tuvalu in de Stille Oceaan, maar even goed premier Alexander De Croo in naam van België en zijn deelregeringen. Daarna gaan technische werkgroepen aan de slag.

Na de rustdag halfweg volgende week, komen regeringsleden van de verschillende landen erbij voor het zogenoemde "high-level segment". Vanaf dan gaat het om de knikkers. Er wordt naar een algemene slotverklaring toe gewerkt en er moeten knopen worden doorgehakt.  

De COP verwacht heel wat belangrijke personen, al zullen de Chinese president Xi Jinping en zijn Amerikaanse collega Joe Biden er niet zijn. Biden volgt het via zijn klimaatgezant John Kerry. Paus Franciscus zou ook komen, maar haakte in laatste instantie af op doktersadvies. De Britse koning Charles is er dan weer wel.  

Velen noemen deze COP de belangrijkste sinds die van Parijs in 2015. Dit jaar vindt immers een zogenoemde global stocktake plaats. Daarin wordt bekeken hoe alle landen hun huiswerk hebben gemaakt na het klimaatakkoord van Parijs in 2015. Hebben ze hun klimaatbeloftes om minder uit te stoten waargemaakt of niet?

En blijkt het voorgeschreven huiswerk voldoende om de opwarming van de aarde op anderhalve graad te houden, zoals het klimaatakkoord van Parijs voorschrijft? (dat akkoord wil de opwarming "ruim onder de 2 graden Celsius" houden, en streeft naar maximaal anderhalve graad, vergeleken met de periode 1850-1900, red.) 

"Het is al duidelijk wat de uitkomst van dat proces zal zijn: een zware onvoldoende", vertelt klimaatprofessor Joeri Rogelj van het Imperial College in Londen. In Dubai moet dus stevig worden bijgestuurd.

"We verwachten dat landen gevraagd zal worden om in de komende twee jaar scherpere en betere doelstellingen op tafel te leggen en dan effectief ook uit te voeren", aldus nog Rogelj.

Dat zal nodig zijn, want momenteel stevent de wereld af op een opwarming met 2,5 tot 3 graden Celsius, wat verregaande gevolgen zou hebben voor de hele planeet. De anderhalvegraaddoelstelling lijkt verder weg dan ooit, er zou nog maar 14 procent kans zijn om die te halen. 

De COP vorig jaar bleek op het vlak van nieuwe afspraken voor een verminderde uitstoot een flop, waardoor er opnieuw een kostbaar jaar verloren is gegaan.

Want als we de doelstelling van anderhalve graad nog willen halen, moet tegen 2030 de uitstoot van broeikasgassen met 45 procent naar beneden tegenover 2010. In de praktijk stevenen we nog altijd af op 9 procent extra, berekende de VN eerder in zijn NDC Synthesis Report. 

Al van toen bekend raakte dat oliestaat Dubai de COP28 zou organiseren, was er protest van ngo's en milieuorganisaties. De VAE voeren veel olie en gas uit en hebben er hun rijkdom op gebouwd.  

De Emiraten staan in de top-10 van 's werelds grootste olieproducerende landen. Gaat dat niet clashen met een COP die toch vooral afspraken zou moeten maken voor minder fossiele brandstoffen? 

Daarbij kwam nog de voorzitter van de COP. Sultan al-Jaber zal de onderhandelingen in Dubai leiden, maar hij is tegelijk voorzitter van het staatsbedrijf voor olie (Adnoc).

Eerdere onthullingen in de Britse krant The Guardian en op de BBC suggereerden een dubbele rol van al-Jaber: hij zou het platform van COP-organisator misbruikt hebben om te lobbyen voor olie- en gasdeals.  

Al-Jaber heeft de aantijgingen inmiddels ontkend. Hij antwoordt op deze (en andere)  kritiek dat hij net goed geplaatst is om de COP te leiden, omdat hij ook voorzitter is van Masdar, een bedrijf dat zich bezighoudt met de omschakeling naar groene technologieën zoals wind- en zonne-energie. De VAE investeert effectief veel geld in nieuwe technologieën om de uitstoot te doen dalen. 

Zij die het glas halfvol zien, zeggen dat Al-Jaber dankzij zijn goede banden met de olie-industrie net de geknipte man is om een omslag te bewerkstelligen in de oliesector. 

Tijdens de openingsceremonie vanmorgen deed Al-Jaber alvast een poging om eenheid te creëren: hij zei dat er geen taboes mogen zijn bij het opmaken van de slotverklaring. Zou de formulering "uitfasering van fossiele brandstoffen" dan toch een optie zijn? Al-Jaber sprak veeleer gematigd. Hij zei daarover: "We moeten proberen om iets over de rol van fossiele brandstoffen te zeggen in de slottekst."

Amper enkele minuten later sprak Simon Stiell, hoofd van de afdeling Klimaatverandering van de VN, minder omfloerst: "Als we geen duidelijk signaal geven dat het tijdperk van fossiele brandstoffen zoals we het nu kennen stilaan voorbij is, dan werken we aan onze eigen achteruitgang. De prijs zal betaald worden met mensenlevens."  

Er zullen zeker enkele deelakkoorden worden bekendgemaakt tijdens de COP, over methaan bijvoorbeeld. China en de Verenigde Staten hebben daarover al voorbereidende gesprekken gehouden. Methaan is als tweede broeikasgas na CO2 verantwoordelijk voor naar schatting 30 procent van de huidige klimaatopwarming. 

Ook over energie-efficiëntie en meer hernieuwbare energie worden veel positieve impulsen verwacht. Een blok geleid door de Europese Unie, de VS en de VAE wil gaan naar een verdrievoudiging van groene energie en een verdubbeling van de energie-efficiëntie tegen 2030. 

Het belangrijkste op lange termijn is evenwel dat de CO2-uitstoot drastisch daalt. Wetenschappers herhalen dat een drastische en snelle afbouw nodig is, omdat het effect van CO2 honderden tot duizenden jaren blijft doorwerken in de atmosfeer. Het is erg onzeker of er daarover een voldoende krachtig akkoord uit de bus zal komen in de slottekst. 

De slotverklaring zal opnieuw tot veel discussie en pendeldiplomatie leiden. Er zijn heel wat landen, en er zijn heel wat verschillende belangen.

De westerse landen met de EU op kop willen snel gaan qua afbouw van de uitstoot, terwijl landen als China en India minder gehaast zijn en wijzen op de historische uitstoot van de westerse wereld. Ook de olieproducerende landen hebben in het verleden al op de rem gestaan.

Het zal op het einde gaan over details en woorden, zoals een phase-out of een phase-down van fossiele brandstoffen: gaan we naar een "uitfasering" of slechts naar een "afbouw"?

Omdat zoveel landen het eens moeten raken, draait het vaak uit op een afgezwakt compromis. Wat daarin staat, is wel belangrijk omdat de hele wereld erin meegaat, op papier toch, en vooral omdat daarmee de richting wordt aangegeven die de landen (en hun industrie) zullen uitgaan.

COP-akkoorden zijn niet wettelijk bindend en landen die zich niet aan de afspraak houden, zullen geen sanctie of boete krijgen. Maar er is wel zoiets als de peer pressure, de druk onder collega's, en je houdt je toch liever wél aan afspraken die je met collega-landen maakt. 

Als de slottekst wordt afgezwakt, dan zullen de kleine eilandstaten dat met lede ogen bekijken. Denk aan exotische eilanden zoals Tuvalu, Kiribati en Antigua & Barbuda. Zij zullen proberen een punt te maken tijdens de speeches aan het begin van de COP.

Veel kleine eilandstaten dreigen letterlijk van de aardbol te verdwijnen als de zeespiegel stijgt bij een verdere opwarming van de planeet. Of ze dreigen letterlijk in het oog van de klimaatstorm terecht te komen, maar ze hebben amper een belangrijke stem in het slotdebat.

Het zijn uiteindelijk de grote machtsblokken zoals China en de VS - tegelijk de twee grootste uitstoters van broeikasgassen - die het meeste op de slottekst gaan wegen. België kampeert onder de paraplu van de Europese Unie.

De COP loopt trouwens traditioneel bijna altijd uit, net omdat er zoveel discussie is over de slottekst.