Bewoners onteigenen voor een golfterrein, kan dat zomaar?
Kan je de grond van een bewoner onteigenen om een golfhotel te bouwen? Voor de bouw van een golfcomplex in Knokke-Heist werd geprobeerd om de grond van boer Ronny Van Belleghem te onteigenen. Dat bracht de reportage van "Pano" over mogelijke belangenvermenging van bouwpromotoren en de lokale politiek in Knokke-Heist aan het licht. "Onteigeningen kunnen en gebeuren ook, maar nooit zomaar", zegt hoogleraar bestuursrecht Steven Van Garsse.
In de reportage van “Pano” lag de focus op het golfhotel dat Leisure Property, een onderdeel van de Ghelamco-vastgoedonderneming van Paul Gheysens, wil bouwen in Knokke-Heist. Het vastgoedbedrijf ging daarbij bijzonder driest te werk. Verschillende omwonenden kregen naar eigen zeggen een kwade Paul Gheysens over de vloer toen zij hun grond niet wilden verkopen aan de vastgoedmagnaat.
Maar ook toenmalig schepen burgemeester Piet De Groote en schepen van Stedenbouw Kris Demeyere brachten de bewoners een bezoekje. Volgens de bewoners zouden zij hen onder druk gezet hebben om hun grond te verkopen voor het golfhotel. Zowel Paul Gheysens zelf als De Groote ontkennen dat met klem.
Bij één privé-eigenaar, boer Ronny Van Belleghem ging het zo ver dat de gemeente een procedure gestart zou zijn om een stuk grond van de boer te onteigenen. “De gemeente wenst in het kader van de aanleg van de golf en het stadsrandbos deze gronden te verwerven”, staat er in een brief van de gemeente te lezen. “Je kunt toch niet onteigenen ten voordele van een privé-initiatief”, reageert de boer in Pano.
Grondonteigening?
Bij grondonteigening kan de overheid een eigenaar verplichten om gronden over te dragen aan het openbaar bestuur. "Onteigening is een uiterst rechtsmiddel waarmee de overheid grond kan verwerven", legt Steven Van Garsse uit. Hij is hoogleraar bestuursrecht aan UHasselt. "Eigendomsrecht is grondwettelijk vastgelegd. Het is een goed beschermd recht. Onteigening kan dus zeker niet zomaar. Het algemeen belang moet doorwegen."
Wanneer kan je onteigenen?
Onteigeningen gebeuren in Vlaanderen wel vaker. Denk bijvoorbeeld aan een stuk grond dat onteigend wordt om een nieuwe weg aan te leggen. Maar er zijn wel wat regels en voorwaarden verbonden aan zo'n onteigening.
Zo kan een overheid enkel onteigenen als dat gebeurt voor “het algemeen belang” en wanneer er geen andere alternatieven zijn, legt Van Garsse uit. Als een overheid bijvoorbeeld een stuk grond wil onteigenen om een ziekenhuis te bouwen, zal die overheid moeten aantonen dat ze daarmee het belang van de gemeente nastreeft, en dat er geen andere manier is om dat ziekenhuis te bouwen.
Alleen de overheid kan onteigenen. Particulieren kunnen dat niet
Maar ook een industrieterrein of recreatie door privé-initiatieven kunnen voldoen aan algemeen belang. "Als de realisatie van een ruimtelijk uitvoeringsplan het openbaar nut dient, of dat nu industrieel of recreatief is, dan kan er dus onteigend worden. Maar dat kan enkel de overheid doen, particulieren kunnen niet onteigenen", legt Van Garsse uit.
Onderhandelingsplicht
Het Vlaams Onteigeningsdecreet, waar de regels en procedure voor zo’n onteigening in staan, spreekt daarom ook van een onderhandelingsplicht: de instantie die wil onteigenen moet eerst proberen om met de privé-eigenaar een minnelijke regeling te treffen.
Lukt dat niet, dan volgt een procedure via de gerechtelijke weg, en zal een vrederechter beslissen of het goed onteigend mag worden, legt Van Garsse uit. De eigenaar van dat goed zal wel altijd vergoed moeten worden.
Dat een overheid een stuk grond onteigent van een privé-eigenaar enkel en alleen voor het commercieel belang van de andere, kan niet de bedoeling zijn
Hoewel een onteigening dus niet zomaar kan, kan het soms wel gebeuren dat er wordt onteigend voor een privé-initiatief. Maar ook dan moet het algemeen belang doorwegen. "Dat een overheid een stuk grond zou onteigenen van een privé-eigenaar enkel en alleen voor het commercieel belang van de andere, kan niet de bedoeling zijn", klinkt het bij de hoogleraar.
"Heel vaak ontstaat het misverstand daar. Men denkt dan onteigend te zijn voor een bedrijf. Maar onteigening gebeurt omdat men op een gebied zit waarvan de overheid - en geen particulier - beslist heeft dat het in de toekomst andere functies moet dienen", zegt Van Garsse.
Golfhotel als algemeen belang?
De vraag is dus of de bouw van het golfterrein, het hotel en het congrescentrum, dat allemaal deel zou uitmaken van het project, het belang van de gemeente Knokke voorop stelt. De burgemeester van Knokke heeft in het verleden al verklaard dat niet alleen het golfterrein, maar ook het hotel en de suites “levensnoodzakelijk” zijn voor de gemeente, omdat er te weinig hotelkamers zouden zijn in de badstad.
Het golfterrein zelf zou er dan weer voor moeten zorgen dat golf toegankelijker wordt voor een breed publiek. Dat staat ook te lezen in de omgevingsvergunning die Vlaams minister voor Milieu Zuhal Demir (N-VA) afleverde: “het garanderen van de toegankelijkheid voor buurtbewoners en verminderde tarieven voor sociale doelgroepen”.
De vraag is of die argumenten stand houden. In welke mate draait de bouw van het golfcomplex, inclusief hotel met 150 kamers en 200 suites, rond sport en recreatie? Of is het, zoals Peter Taffeiren in "Pano" stelt, een project dat rond vastgoed draait en dus het commercieel belang van Leisure Property voorop stelt?