Bent u een phubber? Iemand die het niet kan laten om tijdens een feestje, bij een date, op een etentje bewust of nagenoeg onbewust naar die telefoon te grijpen en te beginnen scrollen? Alsof u in uw dooie eentje zit? Of kom, misschien houdt u toch nog één welwillend oog op uw gezelschap, terwijl u met de helft van uw brein en ogen iets anders doet. Of misschien wordt u wel zelf gephubd, dat kan ook. En zit u zich op uw beurt dood te ergeren aan uw tafelgezelschap dat iets of iemand anders ver weg belangrijker lijkt te vinden.

Het woord phubben gaat al even mee. Sinds 2012 eigenlijk, toen het allemaal nog niet zo hard was doorgeslagen. Het is een samentrekking van phone en snubbing (negeren). Maar met de nakende eindejaarsfeesten, kerstetentjes en meer van dat mag het begrip weer even uit de kast.

Want we doen het. Ik ook. Zelfs tijdens de gezelligste gesprekken zit ik me diep vanbinnen af te vragen wat er intussen achter dat schermpje aan het gebeuren is, wat ik aan het missen ben, en wat ik dringend aan iemand anders zou moeten sturen. Alsof ‘Het Moment’ zijn momentstatus verliest.

Gezellig samen of niet samen

En ik ben niet de enige. Dat weet ook Mariek Vanden Abeele (Imec, UGent), die volop bezig is met een onderzoek naar de mate waarin de smartphone onze sociale en amoureuze relaties beïnvloedt. Voor haar onderzoek ging ze in een restaurant zitten observeren. Zij en haar team telden telkens gedurende tien minuten hoe vaak en hoelang iemand de gsm vastnam. Wat ze noteerden, was ontluisterend: ‘In 62 procent van de conversaties werd naar een gsm gegrepen, en dat gebeurde gemiddeld 2,3 keer per gesprek, de kortste duurtijd was zes seconden, de langste negen minuten zowaar. Het gemiddelde strandde op iets meer dan een minuut. Het bleek bovendien erg besmettelijk: als de ene het deed, deed de andere het ook. En, zo bleek uit vragen die we nadien stelden, mensen zijn zich er niet bewust van dat ze het gedaan hebben.’

Als we ons niet bewust zijn van ons gedrag, hoe zouden we ons dan bewust zijn van de impact die het heeft? Phubben is een vorm van niet-verbale communicatie, en zoals elke vorm van niet-verbaal gedrag bepaalt het sterk mee hoe we elkaar zien en ervaren. Vanden Abeele: ‘Wie op zijn telefoon kijkt, wordt als onbeleefder, minder aandachtig en minder sociaal aantrekkelijk gezien. Minder te vertrouwen ook, en minder geschikt om mee samen te werken. Het is gedrag dat botst met onze sociale verwachtingen. Tijdens een gesprek verwachten we oogcontact en kleine reacties als “hmm” of “uhuh”. Wanneer het gezelschap zich op de gsm richt, krijg je dat veel minder. Dat geeft stress, en om die te plaatsen, zoek je een verklaring. Of je legt die verklaring aan de kant van je gesprekspartner – “wat een boer” – of aan je eigen kant – “man, ik moet een saaie trien zijn”.’

Opmerkelijk: de onderzoekers stelden hier een generatie-effect vast. Bij jongeren is de impact minder groot. En oké, er zijn situaties waarin net de telefoon verbondenheid in de hand werkt, bijvoorbeeld wanneer we samen foto’s maken en kijken, maar daar hebben we het nu niet over. Raar ook: een gezellig ontbijt met twee wordt er niet minder gezellig op wanneer een van de twee de krant zit te lezen. Heel anders wordt het wanneer een van de twee over de smartphone gebogen zit. Vanden Abeele: ‘Bij een krant zie je wat de andere aan het lezen is, misschien is het zelfs een gespreksonderwerp. Bij de smartphone heb je geen enkel idee wat die andere op dat moment interessanter vindt dan jou. Dat geeft een gevoel van uitsluiting. Absent present, zo noemen ze dat in de onderzoeksliteratuur. Je gesprekspartner zit fysiek in één realiteit, maar mentaal en emotioneel in een andere.’

Ah, ik ben niet interessant genoeg

De Britse journaliste Paula Cocozza schreef een boek over de smartphone in sociale situaties: Speak to meluidt de toepasselijke titel. In The Guardian heeft ze over de woede die je kan overvallen wanneer je partner met de telefoon bezig is, zeker wanneer dat ’s ochtends bij het wakker worden het eerste gebaar is. Of wanneer je dochter weigert op te kijken van haar telefoon wanneer je tegen haar praat. Ze pleit voor een nieuwe smartphone etiquette. En zet haar don’ts op een rijtje. Smartphones van tafel tijdens het eten staat bovenaan – thuis en op restaurant. Dan komt: je ogen laten afdalen in de richting van de telefoon in gezelschap. En ook: bij het samen televisiekijken als enige op je gsm zitten. Begrijpelijk ergens, samen Netflixen, en dan het gevoel hebben dat de andere het allemaal maar niets vindt, echt fijn is dat niet. Als je wat er op het grote scherm gebeurt samen maar niets vindt en met z’n tweeën zit te scrollen, tja, dan is er tenminste gelijkgestemdheid.

Is het verwonderlijk dat phubbing op de langere termijn je relaties, zowel amoureuze als vriendschappelijke, kan schaden? Neen toch? Als je het gevoel hebt dat je niet boeiend genoeg bent, dat voor de andere het echte leven in die gsm zit, als het moment waar we samen in zitten alleen maar goed is om er met foto’s bij anderen mee uit te pakken? Vanden Abeele: ‘Uit onderzoek blijkt dat naarmate phubbing meer optreedt, de gesprekskwaliteit vaker negatiever beoordeeld wordt, dat mensen zich frequenter uitgesloten voelen, er vaker conflicten zijn over het gsm-gebruik en dat de kans op jaloezie groter is.’

Maar terug naar de feestjes en de etentjes. Zou het gezelliger zijn om de smartphone te bannen? Geen foto’s van het moment, maar leven in het moment, geen afwezige aanwezigen en aanwezige afwezigen? Wellicht wel. De vraag is of we het nog kunnen. Ik vrees ervoor. Ook voor mezelf. Wat u?

Eerst nog even deze oproep: Het On/Off Onderzoeksteam van UGent onderzoekt hoe de smartphone onze relaties beïnvloedt en is daarvoor nog op zoek naar proefpersonen die hun smartphonegedrag in kaart willen laten brengen. In ruil voor uw deelname ontvangt u een gedetailleerd persoonlijk rapport dat vertelt hoe en of uw smartphone uw leven beheerst. Inschrijven kan via www.standaard.be/onoff

Lees ook

Doe mee aan het burgeronderzoek naar het verband tussen (de)connectie en welzijn 

Tips voor een rustige kerstperiode: ‘We maken onszelf wijs dat we continu bereikbaar moeten zijn’