Feit of fictie: hoe hard beïnvloeden "Napoleon" en "The crown" onze kijk op de geschiedenis?

“Historische fictie heeft altijd al bestaan,” zegt filmjournalist Lieven Trio, “maar ik heb het gevoel dat er nu in Vlaanderen meer wordt gemaakt dan vroeger. De audiovisuele sector in Vlaanderen is echt wel volwassen geworden: er wordt hard gewerkt, er is meer know-how, de standaard ligt hoger. De budgetten zijn gestegen en als er één ding is dat je nodig hebt voor historische fictie is het wel budget. Er kruipt heel veel geld in en internationale streamingplatformen zoals Netflix kunnen voor dat nodige budget zorgen."

Films worden vaak opgehangen aan iets wat mensen al kennen en geschiedenis is daardoor een dankbaar onderwerp. "Een figuur als Napoleon kent iedereen, dus je hoeft in je marketing niet meer uit te leggen wie hij is. En mensen zijn ook gewoon een beetje voyeuristisch, bijvoorbeeld als het gaat over koninklijke families zoals in The crown, en willen dat graag van dichtbij meemaken.”

“Als maker behoor je wel te zeggen of je al dan niet bent afgeweken van de feiten. Neem Christopher Nolan met Oppenheimer, die heeft z’n huiswerk écht wel gedaan. Natuurlijk zitten daar ook dingen in die niet echt gebeurd zijn, maar het merendeel van wat je ziet, is tot in de details juist. Dan kan je echt zeggen: dit is een film die gebaseerd is op waargebeurde feiten. Als je daarnaast de film Napoleon zet, waarvan veel dingen kloppen, maar veel ook helemaal niet, dan moet je daar als maker duidelijk over zijn."

“Beelden zijn enorm machtig. Als je iets leest, dan moet je zelf de beelden maken, dan blijft het in het verleden. Maar een film, dat voelt als hier en nu. Je hebt de suspension of disbelief (de bereidheid van een lezer of toeschouwer om bij een fictief verhaal zijn scepticisme tijdelijk opzij te zetten), je hersenen maken je wijs dat je het verhaal op dat moment aan het beleven bent, dat is super krachtig.”

"In 1915 had je de film The birth of a nation over de Amerikaanse burgeroorlog, waarin de Noorderlingen vochten tegen de Zuiderlingen. Op cinematografisch vlak is dat een heel belangrijke film met veel nieuwe technieken, maar inhoudelijk is er wel veel mis. De film kiest de kant van de Zuiderlingen en voert de Ku Klux Klan op als de grote redder. Daardoor is die KKK, die tot dan toe verboden was, opnieuw herboren. Het is dus echt wel gevaarlijk als je via een film de geschiedenis vanuit één bepaalde invalshoek bekijkt."

Caroline Van Sumere ging geschiedenis studeren vanuit een fascinatie voor het verleden. "Historische fictie slaagt erin om dat verleden tot leven te wekken want je kan je erdoor echt verplaatsen in historische personages Dat is in de academische geschiedschrijving echt een uitdaging want van veel historische personages weten we niet wat er in hun hoofd omging. Maar als er zaken niet kloppen, dan is het gedaan met mijn kijkplezier."

"Ik denk wel dat historische fictie heel veel bijdraagt aan de populariteit van geschiedenis. Vorig jaar werd er, door "Het verhaal van Vlaanderen", héél veel over geschiedenis gesproken. Ik kan niet zeggen of het er een gevolg van is, maar het is wel opvallend dat we dat jaar 40% meer inschrijvingen hadden aan onze faculteit."

"Het probleem bij historische fictie is dat het niet altijd duidelijk is wat er wél en niet klopt. Bijvoorbeeld bij Titanic, daar is het verhaal van Jack en Rose volledig verzonnen, maar de ramp met de Titanic is wel echt gebeurd. Of neem nu Ridley Scott, de maker van Napoleon, die tegen historici zegt: "je was er zelf toch niet bij, get a life!", dat is een complete minachting van geschiedenis als wetenschap. Als een film pretendeert om historisch correct te zijn terwijl hij dat niet is, of als een filmmaker heel vaag is over de juistheid van zijn verhaal, dan ondermijnt hij eigenlijk de hele discipline."

"Historici willen het bewustijn creëren dat historische fictie een impact heeft op de manier waarop mensen zich dingen gaan verbeelden. Van het grootste deel van ons verleden bestaat geen beeld, het is logisch dat filmbeelden dat dan gaan overnemen. Maar we hebben het moeilijk als de grens tussen feit en fictie heel vaag wordt.

Neem nu The crown, daar zet Elizabeth Debicki een super geloofwaardige lady Diana neer. Tegelijk gebruiken ze ook échte beelden van de begrafenis van Diana, dan vloeien feit en fictie echt wel door elkaar en weet je niet meer wat er waar is en wat niet."

Cato Van Passel is regisseur van Interview met de geschiedenis, een reeks waarin Arnout Hauben fictieve interviews doet met overleden Belgische koningen. Ze kijkt zelf graag naar historische fictie. "Feiten kennen uit je geschiedenisboek is één ding, een personage zien en die persoon leren kennen is nog een ander. Historische fictie laat zien hoe mensen met de feiten omgaan en dat is veel boeiender." 

"Hoe beter iets gemaakt is, hoe meer mensen vergeten dat het fictie is natuurlijk, maar je moet je daar wel bewust van blijven. Vaak hebben mensen zélf wel de neiging om te gaan opzoeken of iets echt is gebeurd. Zo ontdekken ze dingen die ze nog niet wisten en dat blijft ook veel meer hangen dan iets wat je in de geschiedenisles hebt geleerd.  

"Alles wat er gemaakt wordt is uiteindelijk een visie van een maker op een bepaald onderwerp. Niet alleen bij films, ook bij documentaires. Je kan over elke persoon verschillende films maken omdat mensen gewoon veelzijdiger zijn dan enkel maar één visie op hun persoon. Als maker is het ook moeilijk om bijvoorbeeld in 45 minuten alles over één persoon te vertellen. Het is altijd maar een stukje van een persoon dat je te weten komt."