Gratis maaltijden op school? Vlaamse onderzoekers zien vooral voordelen

“Wil je vis proeven?” Juf Marlies laat kleuter Lily met haar tong likken aan een stukje witte vis: “Bravo, goed gedaan!” De kleuters van de Gentse basisschool Het Klimrek krijgen elke middag een gratis warme maaltijd. Proeven en samen genieten van het eten staat centraal. Maar de kinderen leren ook nieuwe woorden, vertelt de juf: “Als ze stukjes prei eten, tonen we op de computer wat een preistengel is. Zo kunnen ze die ook in de winkel met hun ouders herkennen.” 

Het Klimrek is één van de acht Gentse kleuterscholen die sinds 2021 experimenteren met gezonde voeding op school. De ene school koos voor een gezond tienuurtje, de andere voor een portie groenten bij de brooddoos ’s middags. Nog andere scholen boden warme maaltijden aan, tegen een hoge korting voor kinderen die het moeilijk hebben of volledig gratis voor de hele school.

Het Klimrek ligt in de wijk Brugse Poort. De kansarmoede is er groot, zegt pedagogisch directeur Anne Vereecke: “Wij hebben fantastische kinderen, maar ze groeien vaak op in een precaire situatie onder de armoedegrens.” Daarom stapte de school mee in het project ‘Lekkers op school’ van Stad Gent. De school kocht borden, bestek en slabbetjes aan en zocht naar vrijwilligers. De kost voor de maaltijden betaalde de stad. 

Vereecke ziet de maaltijden niet alleen als een middel tegen armoedebestrijding: “Je leert op jonge leeftijd kinderen wat gezond is en wat niet. Je kan aan taaldoelen werken tijdens de gesprekken aan tafel. En we zien de zelfstandigheid van onze kleuters groeien: ze zetten de tafel klaar en ruimen ook weer af.”

De HOGENT en HIVA, een onderzoeksinstelling van de KU Leuven, hebben het project begeleid. Onderzoeker Katrien De Maegd bevestigt dat er verschillende positieve effecten zijn: “Ouders vertellen ons dat hun kinderen thuis meer eten gaan benoemen en we zien ook een voorzichtig positief resultaat op hoe vaak kleuters aanwezig zijn op school.”

De onderzoekers raden aan op gratis warme maaltijden in te zetten in alle scholen waar meer dan gemiddeld kinderen een schooltoeslag krijgen. Andere scholen met meer kansrijke leerlingen werken dan idealiter met bijvoorbeeld een gezond tussendoortje.

Waarom niet enkel zo'n maaltijd aanbieden aan die kinderen die het moeilijk hebben? De Maegd: “We hebben in andere scholen een systeem getest waarbij leerlingen met bijvoorbeeld een schooltoelage een hoge korting op de maaltijd krijgen, maar administratief was dat niet vanzelfsprekend. Er was ook het risico op een stigma voor kinderen die er recht op hebben. Bovendien bereikten we niet alle leerlingen in kansarmoede en waren er minder positieve effecten omdat minder werd ingezet op samen eten en leren.”

Vorige week nog hield Noël Slangen, voorzitter van het Kinderarmoedefonds, in "De Afspraak" een pleidooi om armoedebestrijding niet te reduceren tot een lege brooddoos want armoede gaat vooral over het gevoel er niet bij te horen. Het één sluit het ander niet uit, vindt Vereecke: "Het is zo belangrijk om erbij te horen voor onze kinderen, daarom dat iedereen in de klas dezelfde maaltijd krijgt en we tijdens de maaltijd inzetten op verbinding."

De kostprijs voor het project is stevig. Een gezond tussendoortje voor alle leerlingen lukt vanaf zo’n 200 euro per leerling per schooljaar, voor een warme maaltijd gaat die prijs richting 700 euro. Extra personeelskosten zijn daarbij niet inbegrepen. Is dat een kost die een overheid moet dragen of kan die verantwoordelijkheid ook bij ouders gelegd worden? De Maegd: “Door onder meer de gezondheidseffecten verdient de investering zich op verschillende domeinen terug. Je werkt aan verschillende onderwijsdoelen en verhoogt de kleuterparticipatie: dat zijn gedeelde verantwoordelijkheden van ouders én het onderwijs.”

In Gent wordt het project tot eind volgend schooljaar gefinancierd door de schepen van Onderwijs Evita Willaert (Groen) en de schepen van Sociaal beleid Rudy Coddens (Vooruit). Als het van hen afhangt, krijgt het project nadien een vervolg en kunnen nog meer Gentse scholen uit alle netten aansluiten. Al hopen ze vooral dat dit onderzoek de volgende Vlaamse en federale regering inspireert om zelf in actie te schieten. 

Hoewel de resultaten van het onderzoek duidelijk zijn, vindt Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) het niet de taak van scholen en leerkrachten om gezonde voeding te voorzien voor hun leerlingen.

"Natuurlijk is gezonde voeding belangrijk voor iedereen, dus ook voor kinderen. Net zoals warme kleding belangrijk is om te kunnen leren, maar je kan dat niet allemaal in de handen van de scholen duwen om te regelen", vindt Weyts. 

Volgens hem is het in eerste instantie aan de ouders om zulke zaken te voorzien. "Als zij het financieel niet rondkrijgen, moeten ze ondersteund worden door lokaal en sociaal beleid. Maar het is niet de taak van de scholen", benadrukt hij.