In het eerste kwartaal van 2022 liepen er in de Belgische bedrijven nog 10.835 formele re-integratietrajecten om langdurig zieken weer aan het werk te helpen. In het eerste kwartaal van 2023 waren dat er plots nog maar 2.257. Dat blijkt uit nieuwe cijfers van ­Co-Prev, de koepel van preventiediensten op het werk.

De vaststelling lijkt op het eerste gezicht dramatisch, want het aantal langdurig zieken in ons land – al zo’n 500.000 – blijft wel stevig stijgen. Maar in het geval van de re-integratietrajecten is er duidelijk meer aan de hand.

Vorig jaar schoot minister van Werk Pierre-Yves Dermagne (PS) in actie na een vernietigend rapport van het Rekenhof over de aanpak van langdurig zieken. Dat rapport klaagde toen vooral over de formele re-integratietrajecten. Bedrijven zouden die eerder als “ontslag­machine” gebruiken dan om langdurig zieken effectief weer aan het werk te helpen, klonk het.

(Lees verder onder de grafiek)

Na het doorlopen van zo’n traject konden bedrijven en werk­nemers sneller overgaan tot een “ontslag wegens medische overmacht”. Bedrijven moeten dan geen ontslagvergoeding betalen en werknemers konden onmiddellijk terecht bij het ziekenfonds. De vakbonden klaagden al langer aan dat het traject op die manier vooral een middel was om, vaak oudere, werknemers gemakkelijker op straat te kunnen zetten.

Dermagne besloot vervolgens om de ­re-integratie­trajecten volledig los te koppelen van een ontslag wegens medische overmacht. “Daar zijn die niet voor bedoeld, wel om mensen weer aan het werk te helpen”, klonk het. Sindsdien kelderde het aantal formele re-integratietrajecten.

Medische ontslagen

Tegelijk nam het aantal rechtstreekse procedures voor “ontslag wegens medische overmacht” fors toe. In het laatste kwartaal van 2022 waren er dat nog 609. In het derde kwartaal van 2023 al meer dan 6.000, tien keer zoveel. “Dat bevestigt hoe groot het oneigenlijke gebruik van de re-integratieprocedures was”, zegt Maarten Hermans, expert welzijn op het werk bij de christelijke vakbond ACV. Hij wijst ook op de “verontrustende” verschuiving. Want met zo’n ontslag wegens medische overmacht geven de bedrijven hun werknemers meteen helemaal op.

Volgens het kabinet-Dermagne schept de hervorming op zijn minst een eerlijker beeld van de situatie. “De sterke vermoedens dat het vorige systeem werd misbruikt, worden op basis van deze cijfers niet alleen bevestigd, maar zelfs overtroffen”, zegt de PS-minister. “Het staat wel vast dat er in de eerste helft van 2023 te weinig gebruik is gemaakt van de re-integratietrajecten. Als uit de evaluatie blijkt dat bedrijven onvoldoende inspanningen doen om aangepast werk aan te bieden, moet worden bekeken of we hen meer kunnen responsabiliseren.”

De federale regering timmerde ook al aan een wet die bedrijven verplicht 1.800 euro te storten per werknemer die ze ontslaan wegens medische overmacht. De opbrengst gaat naar een fonds om mensen naar werk te begeleiden. Tegelijk kan de arbeidsarts al na een afwezigheid van vier weken aan de mouw trekken van een zieke werknemer. Hoe sneller er begeleiding komt, hoe groter de kans is om ­later weer aan de slag te kunnen.

Belangrijk: naast de formele re-integratietrajecten bestaan er ook meer informele pogingen tussen de arbeidsarts en de werknemer. Die lijken volgens het ACV juist in opmars te zijn, al zitten die cijfers nog verspreid over de verschillende preventiediensten. De vakbond blijft hoe dan ook sceptisch. “De regering heeft enkele nuttige correcties gedaan in het re-integratie­beleid, maar als je de oorzaken niet aanpakt, blijft dat dweilen met de kraan open”, zegt Hermans. De vakbond wijst onder meer op de toenemende werkdruk en niet-ergo­nomisch werk.