‘Zoals ik me hier voel, als ik in het raam sta, voel ik me nergens’: sekswerkers willen niet wijken van de Wallen

‘NO children allowed.’ Met een ferme hand trekt Valentina de deur van haar peeskamer open. Even daarvoor passeerde een jongetje van een jaar of vijf haar raam. Samen met zijn ouders. Met grote ogen en een wollen muts met een pompon op zijn hoofd, bekeek de kleuter de Roemeense sekswerker in het rode licht.

Het is niet te geloven, zegt deze hoofdschuddend. “Je neemt je kinderen toch niet mee naar de Amsterdamse Wallen”, roept ze de ouders, die zich uit de voeten maken, nog achterna. Maar daarna sluit Valentina snel weer de deur, om te voorkomen dat koude lucht haar warme peeskamer instroomt. Het geroezemoes van straat is meteen verdwenen, en de stilte in haar werkruimte keert terug.

Het is donderdagavond, half 8. Her en der lopen plukjes toeristen over de Oudezijds Achterburgwal. Een half uur geleden is Valentina – lange donkere haren, een bodystocking en jarretelkousen – begonnen met werken, en de eerste klant heeft haar kamer al verlaten. Het was een toerist, zoals zoveel van haar klanten.

Nu is het wachten op de volgende, zegt ze, terwijl ze vanuit haar kamertje op de hoek van de Boomsteeg oogcontact probeert te maken met de slenterende voorbijgangers. Samen met haar zus vertrok ze vijf jaar geleden vanuit Roemenië naar Amsterdam. Van vriendinnen had ze over het sekswerk in Nederland gehoord. “In Roemenië verdiende ik in de horeca 200 euro per maand, hier verdien ik een veelvoud daarvan en ik vind dit werk leuk.”

Toeristische attractie

Dat bijna elke voorbijganger ongegeneerd naar haar lichaam staart, vindt ze niet erg. Net als het feit dat sommigen haar en haar collega’s lijken te beschouwen als een toeristische attractie. “Alles in dit deel van Amsterdam ís een toeristische attractie.” Het enige dat haar soms irriteert zijn de openlijke commentaren. “Dan zeggen voorbijgangers: die is lelijk, en die is dik en die is oud. Ze hebben niet door dat wij alles horen”, zegt Valentina, die het maar niet persoonlijk opvat. “Ik ben tevreden met mijn uiterlijk.”

De toeristen op de Wallen: volgens menig Amsterdammer loopt het de spuigaten uit. En ook alle politieke partijen, van links tot rechts, zijn het erover eens: het fenomeen ‘prostitutie als toeristische magneet’ moet stoppen.

Maar hoe? Dit jaar overnachten er naar schatting zo’n 20 tot 23 miljoen bezoekers in Amsterdam, vergelijkbaar met het recordjaar 2019. Omdat verreweg de meeste bezoekers ervoor kiezen naar het oude stadscentrum te gaan, leidt het overtoerisme daar onder meer tot verschraling van het winkel- en horeca-aanbod, vervuiling en het verdwijnen van de sociale cohesie. Bovendien kampt Amsterdam met nog een probleem: er kleeft een hardnekkig imago aan de stad, een waardoor een deel van de toeristen denkt dat hier alles kan en mag.

Om de ‘banale feesttoerist’ te ontmoedigen, nam het gemeentebestuur al tal van maatregelen op de Wallen. Zo moeten de cafés en ramen op vrijdag- en zaterdagnacht eerder sluiten, mag er in dit deel van de stad niet meer op straat worden geblowd en zijn rondleidingen verboden. Bovendien startte de gemeente Amsterdam dit voorjaar een ‘stay away’-campagne, in de hoop de Britse zuiptoerist te weren. Deze week bleek dat de campagne nog niet het gewenste effect heeft: de Britse zuiptoerist gaat nog steeds graag los in Amsterdam. Vanaf volgend jaar start daarom een aangescherpte campagne, die zich ook richt op bezoekers uit andere landen.

Ingrijpend plan

Daarnaast wil burgemeester Femke Halsema een ‘wezenlijk’ deel van de ramen op de Wallen sluiten, en deze werkplekken voor sekswerkers verplaatsen naar een nieuw te bouwen Erotisch Centrum. Het is de ingrijpendste maatregel tot nu toe. In dit nieuw te bouwen sekscentrum moeten zo’n honderd werkplekken komen, maar is ook ruimte voor horeca en ‘een culturele programmering’. Wat Halsema betreft moet het een plek worden waar “seksualiteit, erotiek, diversiteit en inclusiviteit worden verwelkomd en gevierd”.

Het is een plan dat op veel weerstand stuit. Eerder dit jaar wees Halsema al drie mogelijke locaties aan voor dit nieuw te bouwen sekscentrum: één in Amsterdam-Noord en twee in stadsdeel Zuid. Tot woede en frustratie van de stadsdeelbestuurders, bewoners en ondernemers: velen willen ‘het grootste bordeel van Europa’ niet in hun buurt.

Deze maand moet duidelijk worden welke locatie Halsema’s voorkeur geniet, en of er exploitanten zijn die het nieuwe centrum willen uitbaten. Daarna zal de gemeenteraad er, naar verwachting begin volgend jaar, een definitief oordeel over vellen.

Volgens Halsema is het Erotisch Centrum een middel, in de hoop “een oplossing te vinden voor een buitengewoon ingewikkeld probleem”. Niet alleen wil ze in het sekscentrum veilige werkplekken voor de sekswerkers creëren, ze hoopt er ook criminaliteit op de Wallen en de overlast door toeristen mee te beperken. Want, stelde de burgemeester eerder dit jaar, de sekswerkers zijn het probleem niet. Evenmin zijn het hun klanten. “Het zijn met name de kijkers, die doen de waardigheid van het sekswerk teniet.”

Badass

En die houding zit sekswerker Carmen dwars. “De burgemeester doet alsof wij om hulp hebben gevraagd, maar we hebben niemand ooit wat gevraagd.” Want, vindt de 36-jarige Roemeense die in 2007 met sekswerk begon en op verschillende plekken in Europa heeft gewerkt, “hier op de Wallen hebben we iets moois opgebouwd”.

Zo denkt ook haar collega Jamie erover. Ze is sinds 2017 sekswerker. Eerst werkte ze als escort, inmiddels staat ze achter het raam. “Politici kijken naar de ramen en denken: het moet vernederend zijn om daarachter te staan. Maar ik kies er bewust voor.” Simpelweg omdat het veel verdient. Jamie vraagt 100 euro voor een pijpbeurt of seks. Ze heeft een inspanningsverplichting, geen resultaatverplichting. Als het langer dan een kwartier duurt vraagt ze extra. En ook zoenen of het aanraken van billen of borsten kost meer. “Als ik niet op de Wallen had willen staan, was ik wel op een andere plek, of als escort, gaan werken.” En natuurlijk, zegt ze, “zijn er mensen die ons uitlachen omdat we achter het raam staan. Dat is hun probleem, zij zijn degenen die zich belachelijk gedragen. Ik voel me hier juist my-badass-self.”

“Stupida”, klinkt het hard over de Oudezijds Achterburgwal. “No pictures, bitch.” Het is Chanel. Gekleed in een balconette-bh en een schortje met poesjes erop, roept ze vanuit de deuropening boos naar een groepje toeristen aan de andere kant van het water. Twee van hen doen net alsof ze poseren. Maar Chanel, die hier al acht jaar werkt, weet beter. Op deze manier proberen toeristen toch stiekem foto’s van haar te maken.

Ongevraagd en herkenbaar, zo wil ze niet door jan en alleman in beeld gebracht worden. Niet dat ze iets tegen poseren heeft, voor onze fotograaf doet ze het met plezier. Mits haar gezicht niet afgebeeld wordt.

Terwijl de sekswerker danst voor fotograaf, komt er een Duitser aangelopen. “Hoelang zijn jullie nog bezig?”, wil hij weten terwijl hij zijn ogen niet van de Ecuadoriaanse af kan houden. “Hopelijk niet te lang.”

De man – zwart mutsje, zwarte broek en dito jas – vertelt dat hij voor het eerst op de Wallen is. En hij vindt het ‘bám’. “Ik wist wel ongeveer wat ik moest verwachten, maar toch: ik ben verbaasd. Geweldig, open en bloot. Niet smoezelig zoals in Duitsland”, zegt hij nog snel als hij in Chanels kamer verdwijnt.

Overlast

Natuurlijk, erkent raamexploitant Pim van Burk, “hebben de ramen aantrekkingskracht op de toeristen. Maar stel nou dat je hier 100 van de 230 ramen sluit. Denk je dan echt dat je het probleem oplost? Dat een toerist dan voortaan zegt: oh, er zijn nog maar 130 ramen, dan ga ik niet meer naar de Wallen?”

De 38-jarige raamexploitant staat op de hoek van de Boomsteeg en de Oudezijds Achterburgwal. Hier exploiteert de voormalige headhunter sinds anderhalf jaar 24 ramen. “Een sekswerker veroorzaakt geen muziekoverlast. Van seks ga je niet schreeuwen op straat. Van seks word je niet dronken. Van seks word je niet stoned. Van seks ga je niet kakken in een steeg. Al die dingen waardoor er overlast is, doe je niet doordat je seks hebt gehad”, zegt Van Burk. “En toch zijn het alleen de sekswerkers die moeten verplaatsen.”

Want de Wallen, wil hij maar zeggen, zijn meer dan de ramen alleen. Zo staat bijvoorbeeld het Red Light Museum op de negende plaats van populairste musea van de stad, en ook coffeeshops zijn voor veel toeristen een onmisbare stop.

“En kijk daar”, zegt Van Burk terwijl hij wijst naar een groepje jonge mannen dat wat rondhangt nabij een tattooshop. “Dat zijn vijf dealers. Op een rijtje, allemaal op zoek naar een toerist die wat wil kopen. Op een drukke avond zijn er nog meer dealers. Meestal verkopen ze een platgestampt paracetamolletje.”

Halsema’s plan om een deel van de ramen te verplaatsen, is niet de eerste poging om de Wallen schoon te vegen. In 2009 stelde toenmalig PvdA-wethouder Lodewijk Asscher dat het romantische beeld van de Wallen achterhaald was. Wat hem betreft was sekswerk geen normaal beroep. Aanleiding voor zijn uitspraken was het in 2008 verschenen politierapport De schone schijn, waaruit bleek dat een groot deel van de sekswerkers gedwongen achter het raam zat.

Om onder meer mensenhandel en ondermijning tegen te gaan werd vervolgens het zogenoemde 1012-project opgetuigd: tussen 2009 en 2018 werden ongeveer 150 ramen, en bijna 50 coffeeshops, gesloten. Het resultaat, oordeelde de Amsterdamse Rekenkamer in 2018, was geen onverdeeld succes. De positie van de sekswerker was verslechterd door de afname van het aantal goede werkplekken. De grip op de criminaliteit was onvoldoende versterkt, en de buurt was er niet beter op geworden.

Massatoerisme

Uit een recente factsheet van de gemeente blijkt dat de leefbaarheid in het Wallengebied door het massatoerisme nog altijd onder druk staat. Maar als het om mensenhandel gaat, zeggen betrokkenen dat het beeld is veranderd. Hoewel niet uit te sluiten is dat het ook op de Wallen voorkomt, acht de gemeente die kans relatief klein. Zo denkt ook Heleen Driessen erover. “Er wordt intensief gecontroleerd, bij het minste of geringste signaal komt het prostitutieteam van de politie langs, of komen wij een praatje maken.”

Driessen is coördinator van het vertrouwensteam van het Amsterdam Center for Sex Workers (ACS), een samenwerking tussen HVO Querido en de GGD. “We vertellen sekswerkers alles: alle do’s-and-don’ts. Van vragen over gezondheid en soa’s tot informatie over het betalen van belasting.”

Afgelopen jaren was Driessen daarnaast een spin in het web in het contact tussen de gemeente en de verschillende groepen sekswerkers. “Degenen die op de Wallen werken maken zich veel zorgen over het Erotisch Centrum, omdat ze niet weten wat de uitkomst zal zijn.” Naar schatting gaat dat om enkele honderden mensen.

Kwetsbaar

Maar de totale groep die in Amsterdam sekswerk verricht is veel groter. Al weet niemand precies hoe groot. Dat is de groep die in het illegale circuit actief is en klanten thuis, in een hotel of in een auto ontvangt. “Niet iedereen, maar een deel van deze groep is kwetsbaar”, zegt Driessen. “Voor geweld, verkrachting of uitbuiting. Vorig jaar werd in IJmuiden een sekswerker thuis door een klant vermoord.”

Volgens haar zouden sommige thuiswerkers best de overstap willen maken naar de vergunde sector, en een ruimte willen huren in het Erotisch Centrum. “Niet alleen omdat ze een veiliger werkplek willen, overigens. Het kan ook zijn dat iemand vanuit huis aan webcamseks doet, en werk en privé beter wil scheiden.”

Zo zou de 37-jarige Bobby graag een sm- en bondageruimte willen huren. “Gewoon een paar keer per week, voor een paar uur. Er zijn nu bijna geen werkplekken voor mannelijke sekswerkers”, vertelt de Brit – een lange verschijning met grote oorbellen, een kaalgeschoren hoofd en lange bakkebaarden. Bobby heeft zich gespecialiseerd in ‘hardcore fistfucking’. Voor 160 euro per uur kunnen klanten hem inhuren voor een sessie op een hotelkamer. “Ik werk nooit vanuit huis. Want als er iets misgaat: ik kan niet naar mijn buren lopen. Als men ontdekt dat ik illegaal sekswerk verricht, kan ik mijn huis kwijtraken. En ook in een hotel kun je niemand om hulp vragen, dan word je eruit gezet.”

Niet dat hij zich tijdens zijn werk ooit onveilig heeft gevoeld. “Ik ben binnen de fistfuck-community een bekende verschijning, omdat ik op sociale media ook video’s deel met tips. En: ik ben bijna twee meter lang, dat helpt ook.” Maar hij hoort wel verhalen van anderen, en ook hij neemt voorzorgsmaatregelen. “Een vriend weet altijd waar ik ben.”

Paniekknop

Meer veilige werkplekken zijn dus welkom, zegt ook raamexploitant Pim van Burk. “Ik ben, net als veel sekswerkers, dus niet tegen de komst van een Erotisch Centrum. Maar wél als dat ten koste gaat van de werkplekken op de Wallen.” Wat hem betreft wordt in de huidige plannen “gegokt met het inkomen van een kwetsbare groep. Stel, je verplaatst honderd ramen van de Wallen naar het Erotisch Centrum, dat is 43 procent van het totaal. En stel het Erotisch Centrum loopt niet en sluit zijn deuren, dan zijn er 100 veilige werkplekken verdampt. Daar is niet over nagedacht.”

Zo ziet de Roemeense Carmen het ook. Hoewel de gemeente hoopt dat de sekswerkers vrijwillig zullen kiezen voor het Erotisch Centrum – door ‘kwalitatief’ hoogwaardige werkplekken te bieden in combinatie met altijd aanwezige hulpverleners – piekert Carmen er niet over. “Wij vormen op de Wallen, met alle vrouwen, een kleine gemeenschap. Een soort dorp. Bovendien: zoals ik me hier voel, als ik in het raam sta, voel ik me nergens. Dit is al de veiligste werkplek.”

In elke peeskamer zijn twee paniekknoppen. Druk je erop, dan is de raamexploitant er binnen enkele minuten. En ook sekswerkers uit nabijgelegen peeskamers komen vaak kijken, de politie is bovendien altijd dichtbij.

“Mensen denken dat de klanten ons uitzoeken, maar wij zoeken hen uit”, voegt Carmen toe. In de spiegels naast de ramen kan ze precies zien wie eraan komt. De klant stapt meestal niet meteen naar binnen, hij treuzelt eerst. Soms loopt hij zelfs tien keer langs. En al die tijd observeert Carmen hem. Is hij dronken? Heeft hij drugs gebruikt? Een rare blik in zijn ogen? “Als ik er geen goed gevoel bij heb, zeg ik nee.”

In een Erotisch Centrum kan ze die selectie niet maken, verwacht ze. “Dat lijkt op een Duits Laufhaus, waar ik ook heb gewerkt. Dat is een soort hotel, in elke kamer staat een vrouw. Mensen komen er heel doelgericht op af, je hebt bijna geen tijd om zelf goed te kijken of jij die klant wel wil.”

Het frustreert Carmen dat sekswerkers – “We doen alles volgens de regels en betalen zelfs belasting” – het probleem van overtoerisme moeten oplossen. “Dat heb ik ook tegen de burgemeester gezegd.”

Peeskamers

Het is inmiddels iets na achten en raamexploitant Pim van Burk zit in zijn kantoor. In het smalle pand van Red Light Office Boomsteeg, dat gebouwd werd in 1745, arriveert de ene na de andere raamwerker voor de nachtdienst. Het zijn veelal vrouwen, en een enkele man. De gemiddelde leeftijd is 33 jaar.

Zijn bedrijf verhuurt de peeskamers overdag voor 110 euro, en ’s avonds en ’s nachts voor 220 euro. Iedereen moet bij binnenkomst betalen. “Het zijn allemaal zelfstandigen, dus de btw kunnen ze terugkrijgen en de rest is aftrekbaar. Ze zijn netto ongeveer 90 euro kwijt voor een nacht”, zegt Van Burk, die al zijn huurders door en door kent. “Voordat ze hier mogen huren, houden we een soort IND-achtig gesprek. We moeten voorkomen dat slachtoffers van mensenhandel een raam huren. Dus ik wil alles weten, ook hoe de situatie thuis is.”

En ook Van Burk zelf is doorgelicht voordat hij aan de slag kon als raamexploitant. “Ik heb net als de andere exploitanten op de Wallen de Bibob-procedure gehad.” Hij vraagt zich dan ook af hoe de gemeente straks ‘dat wezenlijke aantal ramen’ wil sluiten. “Alle raamexploitanten hebben een vergunning. Die kan je niet zomaar afpakken.”

Tijdens het 1012-project werden eigenaren en exploitanten uitgekocht. “Dit pand en de panden hiernaast waren bijvoorbeeld vroeger van seksbaas Charles Geerts, die er 25 miljoen euro voor kreeg. Ik kan me niet voorstellen dat de gemeente er weer tientallen miljoenen tegenaan wil gooien.”

Buiten begint het langzaam drukker te worden op straat. Maar zwart van de mensen ziet het nog lang niet op deze winteravond. “In de zomer op vrijdag- en zaterdagavond is dat wel anders”, zegt Van Burk, die het overigens prima zou vinden als er minder toeristen zouden komen.

Op zijn computer zoekt de raamexploitant naar camerabeelden. “Kijk hier, dit was op een mooie zaterdagavond in oktober. Dan is er crowd control op de Oudezijds Achterburgwal en is het eenrichtingsverkeer. Zie je hoe deze mensenmassa zich beweegt, alsof het een processie is. Dat is voor de sekswerkers niet goed. Zij hebben er baat bij als mensen even kunnen kijken, door kunnen lopen, en weer terug kunnen. Maar als je in deze drukte een raam bent gepasseerd, kun je niet tegen de stroom in teruglopen. Je moet dat hele rondje over de gracht nog een keer maken.”

Gouden uren

Minder toeristen? Daar wil de Roemeense Valentina liever niet aan denken. Ze is bang minder geld te verdienen, vertelt ze in haar peeskamer in de Boomsteeg. En sinds dit voorjaar verdient ze al minder. Mochten de sekswerkers voorheen in het weekend doorwerken tot 6 uur ’s ochtends, sinds april moeten de ramen om 3 uur ’s nachts sluiten. Het is een van de maatregelen die de gemeente alvast nam om nachtelijk overlast op straat te beperken, en het imago van bandeloosheid tegen te gaan.

“Hierdoor zijn wij onze gouden uren kwijt”, zegt Valentina. “Want het begint voor ons eigenlijk pas echt te lopen vanaf 12 uur, half 1 ’s nachts.” Soms, vertelt ze, “verdien ik te weinig om de kamerhuur te betalen”. En dus gaan er verhalen rond dat sekswerkers meer risico’s nemen, bijvoorbeeld door na 3 uur ’s nachts met een klant naar huis of een hotel te gaan. En een tijdje geleden liet Valentina een klant toe tot haar peeskamer die ze normaal gesproken zou hebben afgewezen. “Hij had een blik in zijn ogen die ik niet vertrouwde. Maar het was bijna sluitingstijd en ik moest mijn geld nog verdienen. Tijdens de seks werd hij agressief, hij ging met zijn borst op mijn gezicht liggen. Ik kreeg bijna geen adem.” Haar paniekknop indrukken, lukte niet. “Maar ik kon wel de gordijnen open trekken. De klant lag toen in zijn nakie voor het raam. Daarna was hij snel weg.”

Ze is niet de enige met zulke verhalen, zegt Van Burk. Hij houdt sinds begin 2022 het aantal geweldsincidenten bij. “Sinds april is het aantal ernstige gevallen met 40 procent gestegen.”

Langs Valentina’s kamer lopen vier jonge mannen. Giechelend stoten ze elkaar aan. Eerder op de avond hingen ze al rond bij de Boomsteeg. Ze zijn geïnteresseerd in Valentina’s buurvrouw: Vanessa. Door een kier van de deur vragen ze haar naar de prijs van een blowjob.

Maar de Nederlandse, die een jointje heeft aangestoken, wuift ze weg. De dertiger is niet geïnteresseerd in deze jongens. Al meer dan tien jaar staat ze achter het raam. “Hier maak je tenminste nog wat mee.” Zo had ze een tijdje terug iemand die voor 50 euro naar haar gezicht wilde staren. “En er kwam een Indiaas stel. Ik moest voor hem dansen, zij zat erbij. Totaal ongemakkelijk. Maar ach: ze betaalden.”

Bij vragen over het Erotisch Centrum, schudt ze haar hoofd. “Sommige mannen zijn bang dat ze gevolgd worden door hun vrouw. Als je over de Wallen loopt, kan je altijd zeggen: ik was gewoon onderweg naar een broodjeszaak. Dat excuus kan je bij het Erotisch Centrum niet gebruiken. Deze mannen maken zich daar nu al zorgen over.” En zij? Vanessa haalt laconiek haar schouders op. “Ik zeg altijd: de eerste steen is nog lang niet gelegd.”

Sekswerkers werken onder een gefingeerde naam. Vanwege hun privacy is alleen hun werknaam gebruikt.