Waarom blijft het niveau van leerlingen in Vlaanderen maar dalen? "Combinatie van historische achteruitgang en corona" 

"Het is de grootste achteruitgang ooit in ons onderwijs”. Professor onderwijseconomie Kristof De Witte (KU Leuven) windt er geen doekjes om. "De groep van zwakke leerlingen groeit en de topleerlingen zijn steeds minder talrijk. Dat is een zorgwekkende combinatie."

Zowel voor lezen, wetenschappen als wiskunde daalt het gemiddelde niveau in Vlaanderen sneller dan in de meeste andere landen. Ondanks de neerwaartse trend doen onze leerlingen het wel nog steeds beter dan gemiddeld. 

Toch baren de resultaten De Witte zorgen: "De groep van zwak presterende leerlingen haalt het basisniveau niet. Dat zijn de jongeren die zonder diploma het onderwijs zullen verlaten. Die zullen het bijzonder moeilijk krijgen later. Ze hebben grotere kans op werkloosheid en grotere kans op gezondheidsproblemen. Als die groep blijft toenemen, zal dat zorgen voor minder welvaart in het algemeen."

Dat de groep toppresteerders verkleint, heeft ook impact op de zwakke leerlingen, zegt De Witte. "Die zorgen voor een dynamiek waarbij ze leerlingen die het moeilijker hebben mee naar boven trekken, maar dat effect vermindert nu dus."

"De evolutie van de afgelopen 20 jaar is dramatisch", zegt ook Professor cognitieve psychologie  (UGent) Wouter Duyck in "De wereld vandaag" op Radio 1. "We hebben al veel opeenvolgende slechte PISA-resultaten gezien. Toen daalden we steeds met ongeveer 6 punten elke drie jaar. Nu zijn het er 20. Dat is dus een veel grotere daling dan in het verleden." 

De OESO, dat het onderzoek voert, geeft leerlingen een score die rond de 500 schommelt. Met alle uitslagen van de testen wordt een Vlaams gemiddelde berekend. Voor lezen ligt dat in Vlaanderen bijvoorbeeld op 483 punten. Dat is een daling met 19 punten ten opzichte van vier jaar geleden.

Wat wil dat concreet zeggen? "Die 19 punten verschil tonen de leervertraging. Leerlingen hebben dus meer tijd nodig om iets te leren dan vier jaar geleden. Concreet heeft een 15-jarige nu zes maanden meer nodig om op het niveau te komen van een 15-jarige in 2018."

Dat ligt niet aan de leerlingen, is Duyck stellig: "Nee ze zijn niet dommer geworden. De hersenen van 15-jarigen zijn niet veranderd. Je kan met leerlingen vandaag evenveel bereiken als vroeger."

Hoe komt het dan dat ons onderwijs de afgelopen twee decennia achteruit is gegaan? Dat blijft de grote vraag. De coronacrisis heeft ongetwijfeld bijgedragen aan de snellere daling van het niveau. Dat is ook de reden waarom we in bijna alle landen een neerwaartse trend zien. 

"Hier komen twee fenomenen samen. De historische achteruitgang die al twintig jaar bezig is en de coronashock. Dat zorgt samen voor die grote klap", legt Duyck uit.  

Het probleem is breder, vindt De Witte. "Zoals vaak is het een samenspel van factoren. Het lerarentekort, het mentale welzijn van jongeren, de lagere betrokkenheid van ouders en de lagere ambities die we stellen voor jongeren. Dat zijn allemaal elementen die een rol spelen."

Daar is Duyck het niet helemaal mee eens. "Het lerarentekort is een recent fenomeen, dat is geen goede verklaring voor de achteruitgang van ons onderwijs." Het probleem ligt in de eerste plaats bij de lesmethodes, vindt hij.

"De didactische kwakzalverij overspoelt ons al 20 jaar. Vorige week las ik nog dat leerlingen maaltafels aangeleerd krijgen terwijl ze touwtje springen." Volgens Duyck moet onderwijs inzetten op basisvaardigheden: "Daar begint alles. Leren lezen en rekenen. We hebben het te veel over leren samenwerken en kritisch denken. Maar je kan niet kritisch leren denken als je de krant niet kan lezen."   

"Ik hoop dat dit het jaar is dat we de laagste scores ooit halen", zegt De Witte. "Dat zijn we aan onze kinderen en aan de toekomst verplicht. Allemaal samen moeten we de schouders zetten onder grote hervormingen. De politiek, de onderwijskoepels, de scholen, de ouders en de vakbonden moeten allemaal samenwerken." 

Is de kentering al ingezet? "Er is een soort van sense of urgency aan het ontstaan. Dat zie je. Dingen die tot voor kort onbespreekbaar waren, liggen nu wel op tafel. Het gaat dan bijvoorbeeld over een masteropleiding in het basisonderwijs of snoeien in het aantal richtingen in het middelbaar onderwijs", besluit De Witte.