“Een agent merkt niet dat iemand zich voordoet als Jood. Onze mensen wél”: de eigen veiligheidsdienst van de Antwerpse Joden

Loop rond in de Joodse wijk in Antwerpen en je ziet ze, bij scholen en synagogen. Of in elk geval: zij hebben jou gezien. Mannen in het zwart, met hun wijsvinger aan hun oortje. Opmerkzaam, speurend. Het zijn geen politieagenten in burger, het is geen staatsveiligheid en het zijn geen veiligheidsmensen van Securitas. Het zijn leden van Shmira, de eigen veiligheidsorganisatie van de Joodse gemeenschap. De organisatie hult zich graag in mysterie, maar een ding is zeker: sinds het uitbreken van de Gazaoorlog acteert ze op het hoogste niveau van alertheid.

Volgens de Joodse gemeenschap is het aantal gevallen van antisemitisme vervijfvoudigd sinds 7 oktober. Antwerps gouverneur Cathy Berx onderstreepte dat afgelopen week, toen ze sprak over het toegenomen antisemitisme op Antwerpse scholen. Over het hakenkruis op de stoel van een Joods meisje, over kinderen die op straat worden bespuugd, belaagd, achtervolgd, nageroepen of uitgescholden. Bij Joodse scholen is te horen dat alle buitenschoolse activiteiten zijn stopgezet, uit angst voor incidenten.

LEES OOK. Gouverneur Cathy Berx klaagt aan dat Joodse kinderen worden belaagd: “Sommige scholen kijken de andere kant op”

“Vroeger hadden we geen beveiliging nodig aan onze scholen”, zegt Claude Marinower, gewezen schepen voor Open VLD in Antwerpen en zelf Joods. “Nu zijn het versterkte burchten, met gepantserde deuren, met politieagenten voor de deur en met mensen van de eigen Joodse bewakingsdienst.” Shmira, dus. Maar wie zijn dat dan? “Ach, het zijn vooral onze ogen en oren op straat. Wie beter dan mensen uit de eigen Joodse gemeenschap om signalen op te vangen rond dingen die niet pluis zijn?”

(lees verder onder de foto)

Buurtinformatienetwerk

Coordinatie Komité van de Joodse Gemeenten van Antwerpen, of CKJGA, is de officiële naam. De Joodse volksmond zegt Shmira, Hebreeuws voor bewaking. De organisatie zou bestaan uit 40 tot 50 vrijwilligers, veelal jonge mannen uit de eigen gemeenschap. In crisissituaties kunnen tot 200 mannen worden opgetrommeld. Overigens is Shmira geen louter Antwerps fenomeen. Er zijn zusterorganisaties in andere steden met grote Joodse gemeenschappen in Europa en de VS.

“Niks is gemakkelijker dan een Joodse instelling binnenstappen, vermomd als Jood. Een agent voor de deur zou het niet opmerken. Onze mensen wel”

Voormalig voorman van Shmira

Opvallend is dat Antwerpse Joden de activiteiten en reikwijdte van de organisatie minimaliseren. “Het zijn jonge gasten die de boel een beetje in het oog houden”, zegt André Gantman, advocaat en N-VA-politicus. “Het is ons buurtinformatienetwerk. Die gasten zijn niet gewapend, hé. Ze zijn een kwestie van verhoogde waakzaamheid.”

LEES OOK. Man lost schoten aan synagoge in Amerikaanse stad Albany

Maar het activiteitenpakket lijkt breder dan dat. Getuigen zien Shmira-mensen weleens neuzen in de bloembakken van huizen nabij Joodse scholen, of met spiegeltjes de onderkant van de auto’s van buurtbewoners inspecteren, op zoek naar explosieven. Volgens sommigen dragen Shmira-leden wél wapens. En er zijn hardnekkige geruchten dat er banden zijn met de Israëlische inlichtingendienst Mossad.

Granaten

In zijn boek Vrij spel. Buitenlandse geheime diensten in België schrijft Kristof Clerix dit: “Het voorkomen van terroristische aanslagen tegen Israëlische doelwitten in het buitenland is een van de opdrachten van de Israëlische geheime dienst. Ook in België is de terroristische dreiging tegen Israëlische en Joodse doelen reëel. Joodse schoolkinderen werden in Antwerpen het slachtoffer van een terroristische aanslag en een autobom ontplofte voor een joodse synagoge. In 2004 nog kon een aanslag op een joodse school in de Scheldestad voorkomen worden. Een logische vraag dringt zich op: is de Mossad actief in België?”

(lees verder onder de foto)

Een voormalige voorman van Shmira wil er tegenover onze redactie anoniem op reageren. “Het CKJGA werkt nauw samen met de politie. Bijna wekelijks zitten we samen met de lokale Antwerpse politie en af en toe met de federale. Soms, als er een acute dreiging is, worden we zelfs uitgenodigd voor een meeting met OCAD in Brussel. Maar nooit wordt er informatie uitgewisseld met de Israëlische veiligheidsdiensten.”

De man legt uit dat Shmira is ontstaan na de aanslag van 27 juli 1980 in Antwerpen. Saïd Al Nasr, een Palestijn, gooide twee granaten naar een groep Joodse kinderen die stonden te wachten op de bus naar hun zomerkamp. Een jongen stierf, nog zeven kinderen raakten zwaargewond. “Toen heeft een aantal mensen binnen onze gemeenschap besloten dat we onze beveiliging in eigen handen moesten nemen. Niet als een gewapende groep, wel als adviseurs aan de politie. Als er iets gebeurt, willen we het gezien hebben. Wij kennen onze gemeenschap. Niks is gemakkelijker dan een Joodse instelling binnenstappen, vermomd als Jood. Een agent voor de deur zou het niet opmerken. Onze mensen wel.”

Voortdurende dreiging

Ook deze man heeft het over niet-gewapende vrijwilligers. Nochtans verleende het ministerie van Binnenlandse Zaken in 2004 aan het Centraal Israëlitisch Consistorie van België – de officiële vertegenwoordiging van het Jodendom in ons land – een vergunning tot het organiseren van een interne bewakingsdienst. Mét de toelating om wapens te dragen. “Klopt”, zegt de voormalige Shmira-leider. En hij moet toegeven dat leden van die bewakingsdienst ook Shmira-vrijwilliger kunnen zijn, en daarbij dus wapens dragen. “Maar die zijn allemaal geregistreerd en worden op een beveiligde plaats bewaard. En het gaat misschien over vijf mensen op tientallen vrijwilligers. De rest zijn gewoon sportieve mensen die weten hoe ze moeten zien wat niet klopt.” Hij wil nog benadrukken dat Shmira er is voor alle lagen van de Joodse gemeenschap in Antwerpen. “Niet-praktiserend, modern-orthodox of chassidisch.”

“Wij zijn geen James Bond, hé. En ja, we dragen oortjes, zoals elke steward op elk evenement”

Huidige leider van Shmira

“We zijn er voor de ganse Joodse gemeenschap”, zegt ook de huidige leider van de organisatie, die na enig twijfelen toch besluit om te spreken. Anoniem. “Er worden kinderen lastiggevallen. Er worden hakenkruisen geklad. Dat mag niet gebeuren. Wij Joden leven continu onder een zekere dreiging, maar sinds 7 oktober is er een hoog onveiligheidsgevoel. Wij willen onze mensen hun gevoel van veiligheid teruggeven. Zodat ze niet meer bang moeten zijn om naar school of naar de synagoge te gaan.”

Te veel fantasie

Hoe ze dat doen? “Door een risicoanalyse te maken van een omgeving of een gebouw. Welke deuren kunnen best gesloten blijven? Waar hangen we camera’s? Waar zetten we bewakers? En in periodes van spanning, zoals nu, adviseren we iedereen om elk incident te melden. Aan de politie én aan ons.”

Hij wil het ook nog even hebben over dat beeld van mannen-in-het-zwart-met-een-oortje. “Wij zijn geen James Bond, hé. We zijn Joodse mannen die bewakingsopdrachten uitvoeren bij erediensten of Joodse feestdagen. Natuurlijk dragen wij geen joggingpak, maar een zwart kostuum. En ja, we dragen oortjes, zoals elke steward op elk evenement. En die geruchten van contacten met de Mossad? Niet relevant.” Hij lacht. “Mocht het waar zijn, dan zou het wel heel cool zijn. Maar ik denk niet dat de mannen van de Mossad iets hebben aan een groep vrijwilligers uit Antwerpen. Die verhalen komen van mensen met net iets te veel fantasie.”