Van "eindelijk olifant in kamer benoemd" tot "het blijft een compromis": wat staat er in het slotakkoord en wat betekent dat?

"Hearing no objection, it is so decided", mocht COP28-voorzitter Sultan Al-Jaber iets voorbij 8 uur Belgische tijd (11 uur in Dubai) zeggen met het hamertje in de hand. Geen verdere tegenstand, de slottekst was goedgekeurd door de zowat 200 landen aanwezig op 's werelds grootste klimaatforum. Er volgde een lang applaus. 

Eerder had Al-Jaber, na een nacht van bilaterale gesprekken, een vernieuwde slottekst uitgewerkt. Hij ging voorzichtig te werk om aan de wensen van alle partijen te voldoen. Want de kloof was diep, zo was gebleken na het verschijnen van de eerste tekst. 

De hamvraag was of in de nieuwe slottekst een "uitstap uit fossiele brandstoffen" zou staan of niet. 

Dat was niet zo in de eerste versie, wat bij heel wat spelers zoals de VS en de EU, maar ook bij armere landen en de eilandstaten bijzonder slecht viel. Vooral die laatste twee voelen nu al een zware impact van de klimaatverandering.

De coalitie van landen die een sterk akkoord wilden, groeide tot ruim 100 landen met ook olie- en gaslanden als Noorwegen en Canada. 

Had Al-Jaber te veel Saudi-Arabië en de lobby van olieproducerende landen van de OPEC bediend? In ieder geval bleek het verzet zo groot dat hij zijn huiswerk opnieuw moest maken.

Dit zijn de voornaamste conclusies van de slottekst:

• Fossiele brandstoffen worden dus wel genoemd, al blijft het bij een "transitie", een verschuiving weg van olie, gas en steenkool dus. Die transitie moet in dit cruciale decennium "versnellen".    
• Tegen 2030 moet de wereldwijde capaciteit aan hernieuwbare energie verdrievoudigd worden, en moeten we dubbel zo energie-efficiënt worden. De energie die er is, nog veel beter aanwenden dus. 
• Tegen 2050 moet de wereld een klimaatneutrale energievoorziening bereiken in lijn met wat de wetenschap zegt. Ter vergelijking: momenteel staan fossiele brandstoffen wereldwijd in voor zowat 80 procent van de energievoorziening. 
• Het gaat om een "net-zero" energievoorziening tegen 2050, wat betekent dat er nog plaats is voor het gebruik van fossiele brandstoffen. Alleen moet de uitstoot ervan dan op een of andere manier gecompenseerd worden. 
• De transitie moet "een eerlijke en faire manier gebeuren", staat er in het akkoord. Het is een verwijzing naar de kloof tussen rijke en arme landen, maar ze blijft vaag en noemt niemand bij naam. In principe moeten de rijkere landen sneller gaan, en moeten zij de armere landen helpen om de transitie te financieren. 
• Ook steenkool krijgt een vermelding, al zijn de bewoordingen vrij teleurstellend. "De inspanningen versnellen richting een afbouw van unabated steenkool (waarbij de uitstoot niet wordt opgevangen, red.)", staat er te lezen. Bovendien zijn de technieken om uitstoot meteen weer op te vangen duur, en ze staan nog niet helemaal op punt. 
• In het akkoord wordt de rol van "overgangsbrandstoffen" erkend, wat de deur openhoudt voor een fossiele brandstof als gas. 
• Tegen 2030 moet de uitstoot van andere broeikasgassen dan CO₂, zoals methaan, "sterk" naar beneden. Methaan is een veel sterker broeikasgas dan CO₂, al blijft het minder lang doorwerken in de atmosfeer. Het zou momenteel verantwoordelijk zijn voor zowat een derde van de opwarming. Sommigen vinden het teleurstellend dat er voor methaan geen specifiek streefcijfer is vermeld. 
• "Inefficiënte" subsidies voor fossiele brandstoffen die niet naar energiearmoede gaan of naar een eerlijke transitie, moeten zo snel mogelijk uitgefaseerd worden. 

Veel goede intenties, maar nu zal moeten blijken hoe snel de uitstoot van broeikasgassen effectief naar beneden zal gaan. Want daar draait het uiteindelijk om in het verhaal van de globale klimaatopwarming, die steeds sneller om zich heen grijpt. 

Volgens wetenschappers moet de daling maar liefst 45 procent bedragen tegen 2030 (vergeleken met 2010) om op het juiste pad te blijven voor een opwarming met maximaal anderhalve graad. Die daling gaat de wereld zeer waarschijnlijk niet halen. Daar zal deze slottekst niets aan veranderen. 

Tegelijk zitten we qua uitstoot nu al in de oranje(rode) zone. 2023 wordt het warmste jaar ooit gemeten wereldwijd, en flirt met een opwarming van anderhalve graad. 

De landen hebben op deze COP ook opnieuw huiswerk meegekregen om hun nationale klimaatdoelen scherper te stellen. Dat gebeurde na de zogenoemde 'global stocktake' die de klimaatinspanningen voor een verminderde uitstoot in kaart bracht.

Want wat nu op tafel ligt, blijkt onvoldoende. De nieuwe doelstellingen zijn voor over 2 jaar, maar worden tijdens COP29 (wellicht in Baku, Azerbeidzjan) al verder opgevolgd. Landen zullen met concrete voorstellen moeten komen om de uitstoot verder terug te dringen, zoals meer elektrische auto's of een vergroening van de industrie. 

De verdienste van deze COP28 is ook dat de geesten verder gerijpt zijn. De teneur is dan ook gematigd positief, met de bedenking dat er nog heel veel werk op de plank ligt. 

De slottekst is een belangrijk signaal, vooral ook naar investeerders en de sector van hernieuwbare energie, die nu duidelijk weet waar de wereld naartoe wil. Landen worden niet bestraft als ze de slottekst niet volgen, maar de economie weet nu wel waar de toekomst ligt. 

Toch zeggen critici dat het nog concreter had gekund, met duidelijker deadlines en doelstellingen. Er mochten meer concrete engagementen van de rijke landen in voor financiering van de omslag in armere landen, klinkt het. 

Over 2 jaar is het dan aan Brazilië voor COP30. Daar wordt door veel volgers nu al naar uitgekeken. Wie weet zijn tegen dan de geesten verder gerijpt om nog één of meerdere versnellingen hoger te schakelen en/of concrete doelen te noemen, zowel qua afbouw van de uitstoot als qua geldstromen. Deze COP kan daarvoor de basis gelegd hebben. 

"Voor het eerst hebben we fossiele brandstoffen meegenomen in de slottekst. En voor het eerst ook methaan en de uitstoot van broeikasgassen," klopte voorzitter Al-Jaber zich op de borst in zijn slottoespraak. "Maar een akkoord is pas sterk als het ook wordt uitgevoerd," waarschuwde hij. 

Het akkoord kan dus als historisch worden beschouwd. "Het is de eerste keer dat de hele wereld zo duidelijk zegt dat we moeten afstappen van fossiele brandstoffen", reageerde de Noorse minister van Buitenlandse Zaken Espen Barth Eide. "Het is de olifant in de kamer geweest. Nu benoemen we het tenminste rechtstreeks."

Maar voor sommigen mocht het meer geweest zijn. De Belgische milieuminister Zakia Khattabi (Ecolo) zegt: "Het blijft een compromis, maar alle essentiële elementen staan erin. Onder druk van een grote meerderheid van landen, met de eilandstaten en de Europese Unie voorop, lossen we eindelijk het taboe in de klimaatonderhandelingen op." 

Maar ook Khattabi beseft dat er iets speciaals is gerealiseerd, en dat de hele wereld nu duidelijk zegt waar we naartoe moeten: "Natuurlijk moeten we weg van fossiele brandstoffen. Dat de hele wereld dit nu zegt, is historisch. Het heeft bijna 30 jaar geduurd. Nu moeten we timmeren aan de weg."

De Vlaamse minister van Omgeving, Zuhal Demir - die zelf niet naar Dubai reisde - loopt bij monde van haar woordvoerder niet echt warm voor het akkoord. "We hebben de indruk dat sommigen de slottekst vooral als spectaculair bestempelen om de reis naar Dubai te verantwoorden." 

Europees commissaris voor Klimaatbeleid Wopke Hoekstra noemt het akkoord historisch. Hij wijst er wel op dat Europa al veel doet, en dat slechts 7 procent van de wereldwijde uitstoot in de EU gebeurt.  

Simon Stiell, de klimaattopman van de Verenigde Naties, wijst erop dat het werk nu pas begint. Hij zette ook het belang van klimaatconferenties in de verf. "Zonder zouden we nu afstevenen op 5 graden extra", onderstreept hij. 

De Deense minister voor Klimaat en Energie Dan Jorgensen wees op de speciale omstandigheden van de deal: "We bevinden ons hier in een oliestaat, omgeven door olielanden. En toch zeggen de landen "laten we weggaan van olie en gas.""  

Ngo's en milieugroeperingen reageren met gemengde gevoelens. Greenpeace looft het "duidelijk signaal voor het einde van het fossiele tijdperk", maar betreurt dat het is "op vele vlakken is afgezwakt".

Het gaat dan om het gebrek aan deadlines of precieze ambities. "Ook financieringsmechanismes voor het klimaat zijn onvoldoende versterkt."

Ook het Wereldnatuurfonds (WWF) spreekt over "gemiste kansen".  Koen Stuyck wijst erop dat de transitie naar groene energie zoals die van wind, zon en water "dringend en op een ongekende schaal" moet plaatsvinden. 

11.11.11 noemt het slotakkoord "een historische stap" richting het einde van fossiele brandstoffen. Kiki Berkers is evenwel kritisch: "De tekst bevat te veel blinde vlekken en achterpoortjes om echt enthousiast te zijn."

Het akkoord praat niet concreet genoeg over financiering en adaptatie (het zich aanpassen aan de nieuwe klimaatrealiteit, red.). "En zonder klimaatfinanciering blijven de doelstellingen een luchtkasteel."  

De jonge Belgische klimaatactivist Benjamin Van Bunderen Robberechts is net terug van de klimaattop. Ook hij heeft gemengde gevoelens.

"Er zijn belangrijke stappen genomen, maar het is echt nog niet goed genoeg. Ik hoop dat individuele landen meer gaan doen dan wat in het akkoord staat. Want er wordt altijd gepraat over getallen en statistieken, maar het gaat om mensen."