EU keurt toetredingsonderhandelingen met Oekraïne en Moldavië goed: geen miljardensteun voor Kiev, wel nieuwe sancties tegen Moskou

De beslissing om gesprekken met Oekraïne aan te knopen, dreigde de hele top te overschaduwen. 26 van de 27 leiders wilden op de aanbeveling van de Europese Commissie ingaan, maar de Hongaarse premier Viktor Orbán lag dwars. En fel ook: donderdagochtend nog zei hij er een principezaak van te maken. Dat leek een groot probleem te betekenen, want over uitbreidingskwesties hebben alle landen een vetorecht.

Maar omstreeks 18.30 uur kwam de verrassende tweet van Europees Raadsvoorzitter Charles Michel dat de leiders hun fiat hebben gegeven. De beslissing viel dus veel sneller en is veel vlotter genomen dan verwacht. “Dit is een duidelijk teken van hoop voor hun volkeren en voor ons continent”, schrijft Michel in zijn tweet, verwijzend naar alle landen waarover de leiders een beslissing hebben genomen.

De Hongaarse premier bleek uiteindelijk de zaal even verlaten te hebben, zodat de overige leiders de beslissing konden nemen. Hongarije vindt het “een slechte beslissing”, maar wou niet in de weg staan van de 26 andere lidstaten van de EU, zo lichtte Orbán donderdagavond in een video op Facebook de coup de théâtre op de top toe.

Het besluit is geldig, verzekeren hoge EU-diplomaten. Orbán was “kortstondig afwezig” op een “vooraf afgesproken en constructieve manier”, klinkt het daar.

“Oekraïne is niet klaar om toetredingsonderhandelingen op te starten”, herhaalde Orbán even later zijn weerstand in een Facebookpost. Hij spreekt van een “zinloze” en irrationele beslissing om onder deze omstandigheden onderhandelingen te openen”. “Maar 26 andere lidstaten stonden erop dat deze beslissing genomen zou worden. Dus besloot Hongarije dat zij hun zin zouden moeten krijgen. Maar Hongarije wil geen deel uitmaken van deze beslissing.”

Met die kunstgreep is een van de belangrijkste vraagstukken van de EU-topontmoeting in Brussel opgelost. In de aanloop naar de top groeiden de zorgen, omdat het verzet van Hongarije principieel en onwrikbaar leek. Over het openen van toetredingsonderhandelingen is moeilijker een compromis te vinden dan over geld, klonk het ongerust in Brussel.

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky viert op X dat zijn land mag beginnen met gesprekken over de toetreding tot de Europese Unie. “Dit is een overwinning voor Oekraïne”, schrijft Zelensky. “Een overwinning voor heel Europa. Een overwinning die motiveert, inspireert en kracht geeft.”

De Oekraïense president, die momenteel in Duitsland een Amerikaanse legerbasis bezoekt, spoorde de Raad via een videoverbinding aan om Kiev de volgende stap richting een lidmaatschap te laten zetten. Hij stelde dat “de mensen in Europa het niet zullen begrijpen” als de top zou eindigen met “een tevreden glimlach van Poetin”.

Nu het eerste succes voor Oekraïne is behaald, bedankt Zelensky op X “iedereen die ervoor gewerkt heeft om dit te laten gebeuren”. “Geschiedenis wordt geschreven door degenen die niet moe worden van het vechten voor de vrijheid.”

De Moldavische president Maia Sandu ziet de beslissing als een nieuwe fase voor haar land. “Moldavië slaat vandaag de bladzijde om”, schrijft ze op X. “We voelen de warme omhelzing van Europa.”

Ook andere Europese leiders zijn blij dat Oekraïne en Moldavië deze stap nu kunnen zetten. “Een sterk teken van steun en een perspectief voor Oekraïne”, schrijft de Duitse bondskanselier Scholz. “Het is duidelijk: deze landen horen bij Europa.” De Europese Raadsvoorzitter Charles Michel spreekt van een “historisch moment”. “Dit toont de geloofwaardigheid en de kracht van de Europese Unie.”

Met de opening stuurt de Europese Unie de duidelijke boodschap naar Rusland dat ze Oekraïne ook in de moeilijke momenten niet laat vallen, stelt premier Alexander De Croo in een reactie. Het groene licht is volgens De Croo “een hart onder de riem” van de Oekraïense bevolking, die al bijna twee jaar in oorlog leeft en vele opofferingen moet doen. Dit signaal mag “niet onderschat worden”, aldus de premier, ook al stipte hij aan dat de onderhandelingen vele jaren in beslag zullen nemen.

Maar de beslissing van de Europese leiders om onderhandelingen over het lidmaatschap te starten met een land in oorlog moet ook in het Kremlin opgepikt worden, zo vervolgde hij. “Dit is ook een zeer duidelijke boodschap aan Moskou: de Europese Unie laat Oekraïne niet los. Ook in moeilijke momenten staan we achter hen.”

Volgens de premier werd op een gegeven moment duidelijk dat Orbán het spel niet zo hard zou spelen. “Hij heeft zijn veto niet gebruikt omdat hij, denk ik, ook wel inzag dat het onverdedigbaar zou zijn om nu, op zo’n moeilijk moment, tegen de Oekraïeners te zeggen: we staan niet meer aan jullie kant. Dat zou een kantelmoment in de oorlog geweest zijn”, besloot De Croo.

Op een ander dossier bleef Orbán wel dwarsliggen: een nieuw akkoord over toekomstige financiële steun aan Oekraïne. Begin volgend jaar hopen de leiders alsnog een deal met 27 lidstaten uit de brand te slepen.

“Met 26 lidstaten zijn we het eens. Er is nog geen akkoord van Hongarije, maar ik ben voorzichtig optimistisch dat het volgend jaar gaat lukken”, zo zei ontslagnemend Nederlands premier Mark Rutte na afloop. Eerder dan vrijdag de onderhandelingen voort te zetten, leek het beter om de centendiscussie even te laten rusten, aldus Rutte. In januari ondernemen ze een nieuwe poging op een extra top. “We hebben nog wel even tijd. Oekraïne gaat de komende weken nog niet zonder geld vallen.”

Orban verzet zich als enige leider tegen een voorstel van de Europese Commissie om Oekraïne de komende vier jaar 17 miljard euro subsidies en 33 miljard euro goedkope leningen toe te stoppen. De populistische leider, die ook na de Russische invasie van Oekraïne nauwe banden met Moskou blijft onderhouden, stelt zich vragen bij de langetermijnsteun voor Oekraïne en wil niet dat er geld uit de Europese begroting naar het land vloeit.

De Europese leiders voelden er volgens de Nederlander ook weinig voor om Hongarije buitenspel te zetten en een constructie met 26 lidstaten op te zetten om Oekraïne van fondsen te voorzien. “Dat is vreselijk ingewikkeld. Dan moet je intergouvernementele afspraken maken buiten de Europese verdragen, dat is uiterst complex”, legde Rutte uit.

De subsidies voor Oekraïne maken deel uit van een bredere herziening van de Europese meerjarenbegroting tot 2027. Alle andere leiders schaarden zich achter het laatste voorstel van voorzitter Charles Michel. Hij stelde voor om, bovenop de enveloppe van 17 miljard euro voor Kiev, ook nog ongeveer 4 miljard euro vers geld bij te leggen voor migratiebeleid. In combinatie met wat herbestemmingen van fondsen binnen de huidige meerjarenbegroting zou zo ongeveer 9 miljard euro gevonden worden voor onder meer grensbeheer en migratiepartnerschappen met derde landen.

Al bij al zouden de lidstaten over een periode van vier jaar dus 21 miljard euro extra moeten bijdragen aan de Europese begroting. Dat is minder dan een derde van de 66 miljard euro aan vers geld die de Europese Commissie voor het zomerreces had gevraagd om de begroting na een opeenvolging van crisissen extra slagkracht te geven. Voor België zou de factuur dalen van meer dan twee miljard naar 700 miljoen euro over een periode van vier jaar.

De lidstaten van de Europese Unie hebben daarentegen wel een akkoord bereikt over een nieuw pakket sancties tegen Rusland. Dat is donderdagavond vernomen op de top van de Europese staatshoofden en regeringsleiders in Brussel. Het pakket omvat onder meer een invoerverbod voor Russische diamant.

De EU wil vanaf januari de import van ruwe diamant uit Rusland verbieden, en vanaf maart gefaseerde invoerbeperkingen invoeren voor diamanten uit Rusland die in derde landen zijn verwerkt. Tegen september zou er dan een traceersysteem worden ingevoerd dat het mogelijk moet maken om de herkomst van diamanten te achterhalen.

België, met zijn belangrijk diamantcentrum in Antwerpen, had de voorbije maanden het voortouw genomen bij de uitwerking van dat systeem. Ons land was aanvankelijk sceptisch over een invoerverbod omdat het vreesde dat de Russische diamanten via derde landen alsnog op de westerse markten zouden belanden. Het traceringssysteem moet daar een mouw aan passen.

De voorbije dagen stonden de lidstaten al dicht bij een akkoord. Het was enkel wachten op Oostenrijk, dat voorbehoud had aangetekend. Dat is nu van de baan, zo kon vernomen worden bij diplomatieke bronnen. Het besluit moet nog geformaliseerd worden, maar in hun slotconclusies over de oorlog in Oekraïne hebben de Europese leiders op de top in Brussel al “de goedkeuring” van het pakket begroet.

Dat pakket bevat ook maatregelen om het prijsplafond op de handel in Russische olie beter te laten functioneren. Die maatregel wordt net als het verbod op diamanten gecoördineerd in de schoot van de G7. Tenslotte zet de EU nog eens ruim honderd mensen en organisaties op de sanctielijst, en voorziet ze bijkomende maatregelen tegen de omzeiling van eerdere sancties.

Sinds de Russische inval in Oekraïne in februari 2022 heeft de EU intussen twaalf sanctiepakketten goedgekeurd.