Rembrandt gebruikte innovatieve "antivochtlaag" op "De Nachtwacht"

De laag met loodhoudende olie werd door Rembrandt nog voor de grondlaag van het schilderij aangebracht. "Een dergelijke vochtwerende impregnatie is nooit eerder waargenomen bij Rembrandt of zijn tijdgenoten", klinkt het bij de onderzoekers. "Dit onderstreept Rembrandts inventieve manier van werken."

De ontdekking gebeurde in kader van Operatie Nachtwacht, het grote conserveringsproject van Rembrandts meesterwerk. Onderzoekster Fréderique Broers en haar team gebruikten een combinatie van röntgentechnieken om chemische verbindingen in de onderste lagen van het doek te identificeren. Tot hun verbazing ontdekten ze de loodrijke laag onder de kwartskleigrondlaag van het doek.

Volgens professor Koen Janssens (UAntwerpen) was het al eerder bekend dat Rembrandt soms dubbele gronderingen gebruikte, zoals een rode onderlaag bedekt met een witte toplaag, waarop dan het eigenlijke werk werd geschilderd. "Maar een eerste "antivochtlaag" werd nog nooit eerder opgemerkt", zegt Janssens. "De laag werd geabsorbeerd door het doek, zodat ze niet met traditioneel microscopisch onderzoek te zien was." 

Bij de analyse van een verfmonster trof men fijnverdeeld lood aan, diep onder het zichtbare verfoppervlak, dus in de nabijheid van het schilderijdoek. In röntgenfluorescentiescans is ook te zien dat over het hele oppervlak van het schilderij veel lood aanwezig is, aangebracht met brede, halfronde kwaststreken. De loodverdeling laat zelfs een afdruk zien van het spanraam waarop het doek was gespannen tijdens het aanbrengen van de voorbereidende lagen. 

Een canvas doordrenken met loodrijke olie werd eeuwen geleden reeds aangeraden indien de schilderijen tegen koude, vochtige muren kwamen te hangen. Aangezien "De Nachtwacht" bedoeld was voor een buitenmuur, kan dat Rembrandt hebben geïnspireerd voor zijn ongebruikelijke voorbehandeling.