"Een eerbetoon aan iedereen in de zorg": hedendaagse kunst ontroert in vernieuwd Museum Sint-Janshospitaal Brugge 

Kunstenaar Lahouari Mohammed Bakir heet je welkom met zijn neonletters bij de toegang van het vernieuwde Museum Sint-Janshospitaal in hartje Brugge. “Persona grata” is te lezen, “gewenst persoon”. Gastvrijheid is er hier al sinds de 12e eeuw, want zo oud zijn de ziekenzalen van Sint-Jan. 

“Feel the heartbeat” lees je op affiches; aan de deur ligt een groot hart, een kunstwerk van Atelier Van Lieshout. Zorg en empathie voor de lijdende, stervende maar ook de genezende mens: daarop ligt de klemtoon. Het treft dat Brugge vanaf maandag de stad van De Warmste Week is.

Het museum huisvest sinds jaar en dag zeven werken van Hans Memling, een van de beroemdste Vlaamse Primitieven. Het reliekschrijn voor de heilige Ursula of het drieluik van Johannes de Doper en Johannes de Evangelist schilderde Memling in opdracht van het Sint-Janshospitaal in de 15e eeuw. 

Het Ursulaschrijn krijgt nu een ereplaats in de kapel; de andere Memlingschilderijen hangen samen in een nieuwe, glazen constructie, een “museum in het museum” dat op een schrijn lijkt. Curator Sybilla Goegebuer: “De Memlings moeten op een veilige manier bewaard worden. Vroeger waren ze te zien bij de kerk in een wat strakke behuizing. De schilderijen zitten nu in een schrijn, dat verwijst naar dat van Ursula. Het is een nieuw huis voor de Memlings, waar je binnen en buiten kunt lopen. Ze samen tonen zorgt voor een samengebalde kracht.”

Die kracht wordt nog vergroot door een nieuw permanent kunstwerk. Bij de Memlings staat een grote sculptuur van Berlinde De Bruyckere, die ze speciaal voor het museum maakte: “Liggende-Arcangelo II”. Het is een liggende engel met gevouwen vleugels op een soort graftombe. 

“De engel is in rust”, zegt Berlinde De Bruyckere. “Dit gaat niet om de directe, agressieve actie van het vallen. Deze engel heeft rust nodig, omdat hij te veel input van ons heeft gekregen: onze angsten, onze twijfels die hij meegenomen heeft in deze houding.”

Berlinde De Bruyckere is naar eigen zeggen heel gelukkig dat ze dit werk naast de grote Memlings mocht plaatsen. “Dit is bijna te groot voor woorden. Het is een heel bijzondere plek. Ik voel ook een verwantschap met Memling. Hij heeft in opdracht van het hospitaal vier schilderijen gemaakt. Dan ga je nadenken. Ik vind van mezelf dat ik ook in opdracht van de maatschappij werk. Door vragen van mensen aan te pakken en via mijn werk een dialoog te openen.”

“Dit ziekenhuis was een plek waar mensen welkom waren en bij aankomst meteen een deken kregen. Mijn werk is dus op de juiste plek terechtgekomen; het is hier echt thuis. De manier waarop Hans Memling de religieuze thema’s vertaalt, draagt ook een kwetsbaarheid en een humaniteit in zich.”

Berlinde De Bruyckere noemt haar sculptuur een “eerbetoon aan iedereen in de zorgsector”. Ze begon haar reeks engelen te maken in de coronaperiode.

“De eerste engelen stonden op een hogere plint; ze dwongen respect af; mensen konden zich naar hen richten en dingen aan hen toevertrouwen. De liggende positie van dit nieuwe beeld is heel belangrijk en vooral ook de rust die het uitstraalt. Je kan als toeschouwer rond de engel lopen en eroverheen kijken.”

De thema’s hier belangen iedereen aan, vindt de kunstenares. “Het is mooi dat het museum dat verhaal herschreven heeft. Dat doe ik ook zelf, verderschrijven aan een verhaal. Ik gebruik vaak objecten uit een andere context.” Voor het beeld van de gevallen engel heeft Berlinde De Bruyckere metaal en marmer hergebruikt en zelfs linoleum uit haar eigen huiskamer. De engelvleugels lijken dan weer donzig en aaibaar.  

Mensen uit de zorg getuigen ook in het vernieuwde museum Sint-Janshospitaal. Tussen de kunstwerken door kijk je naar video’s met pakkende menselijke verhalen. In de textielinstallatie “De Fluisterzetel” van Barbara Raes en Klaas Rommelaere zitten verhalen en kleren verwerkt van overleden geliefden.

Nog een nieuw hedendaags kunstwerk is de bijzondere sculptuur “The Bridge” van de Australische Patricia Piccinini. Een hyperrealistisch beeld van een vrouw die voorzichtig en warm haar hand legt op de hand van een vreemd wezen, half vrouw, half varken. Het werk staat niet toevallig naast een schilderij van de Barmhartige Samaritaan.

Je hart laten spreken, dat is de oproep van het museum. Je kan ook letterlijk je hartslag meten. Kinderen kunnen er ziekenhuisje spelen. Je krijgt er op interactieve manier informatie over zorg vroeger en nu. "Het Museum Sint-Janshospitaal knoopt opnieuw aan met het oude én actuele verhaal van medische en religieuze zorg en empathie. Dit zijn universele verhalen", zegt curator Sybille Goegebuer.

Kan kunst helen? Berlinde De Bruyckere vindt van wel: “Dat voel ik heel vaak, als ik met mensen spreek of als mensen me brieven schrijven en in heel mooie woorden vertalen wat ze hebben gevoeld. Het is heel belangrijk als kunstenaar om te beseffen dat dit waardevol is voor anderen. Ik laat de kans niet liggen om daar dan ook over te spreken. Mijn werk heeft een sociale functie, denk ik. Het kan een tool zijn. In moeilijke momenten kan kunst helpen.”