Recht op zelfverdediging in grondwet en vrees dat Russen ooit terugkomen: waarom Tsjechië zo'n tolerante wapenwetgeving heeft

De 24-jarige man die gisteren 14 mensen doodschoot in een universiteitsgebouw in Praag, was in het bezit van meerdere vuurwapens. In het gebouw werd ook een grote hoeveelheid munitie gevonden.

Welke wapens hij gebruikt heeft, is nog niet geheel duidelijk. Wel zeker is dat hij die wapens rechtmatig in zijn bezit had. En dat is minder verbazingwekkend dan op het eerste gezicht zou lijken. Tsjechië heeft namelijk een van de meest tolerante wapenwetgevingen in de Europese Unie.

Die wapenwetgeving bepaalt dat een Tsjech het recht heeft "om een wapen aan te schaffen, in bezit te hebben en te dragen". In 2021 werd ook een amendement aan de grondwet toegevoegd, waarin bepaald wordt dat een Tsjech het recht heeft "om onder de wettelijke bepalingen het eigen leven of dat van anderen met wapens te verdedigen".

Het resultaat is dat er in Tsjechië momenteel ongeveer 800.000 vuurwapens in omloop zijn. Zo'n 300.000 mensen hebben een wapenvergunning, op een bevolking van net geen 11 miljoen inwoners.

Die band met vuurwapens gaat al eeuwen terug. Tijdens de bezetting door de nazi's in de eerste helft van de jaren 1940 en later onder het communistische regime werd wapenbezit echter heel strikt gecontroleerd. Maar na de Fluwelen Revolutie in 1989, die het einde van het communistische regime inluidde, raakten vuurwapens weer meer verspreid.

Dat Tsjechië zo'n tolerante wapenwetgeving heeft, heeft dan ook deels te maken met dat verleden, legt Nils Duquet uit. Hij is directeur van het Vlaams Vredesinstituut. "Heel veel Tsjechen zijn nog steeds geneigd om wapens te gaan bezitten uit vrees dat de Russen mogelijk gaan terugkomen. Het is echt wel een heel emotioneel geladen product voor hen", zegt hij in "De wereld vandaag".

"Wapens zijn een deel van een bepaalde cultuur hier", zegt ook de Vlaamse professor Patrick Van Damme, decaan aan de faculteit tropische landbouwwetenschappen aan de universiteit van Praag, in een interview met onze redactie. Tsjechië staat ook bekend om zijn wapenproductie, Tsjechische wapens zijn over de hele wereld bekend. "De Tsjechen zijn daar trots op. Wapens en explosieven zijn twee van de voornaamste exportproducten." 

Maar zijn er dan geen uniforme Europese regels? En moet Tsjechië zich daar als lid van de Europese Unie dan niet aan houden? Die zijn er wel degelijk, legt Duquet uit. "De Europese Unie heeft sinds 1991 een eigen vuurwapenrichtlijn, die daarna een aantal keren is aangepast. Die richtlijn bepaalt welke types wapens er gehouden mogen worden en welke reden men moet hebben om zo'n wapen te bezitten. Ze bepaalt vooral ook dat die personen geen gevaar voor zichzelf mogen zijn."

Tsjechië moet als EU-lidstaat dus voldoen aan die minimumregels die vanuit Europa worden opgelegd. Maar binnen dat Europese kader heeft Tsjechië gekozen voor een relatief soepele wetgeving, zegt Duquet. Bepaalde voorwaarden zijn dat je de wetgeving zelf goed moet kennen, het wapen goed moet kunnen gebruiken en niet veroordeeld mag zijn voor bepaalde criminele feiten. "Het wapen kan ook in beslag genomen worden bij mentale problemen."

Duquet merkt wel op dat de Tsjechische wapenwetgeving nog altijd veel strenger is dan bijvoorbeeld in de Verenigde Staten. "Maar het bezit van wapens omwille van bijvoorbeeld zelfverdediging ligt wel veel hoger dan in veel andere Europese landen. "In België bijvoorbeeld kopen mensen vooral wapens voor de jacht en het sportschieten, in Tsjechië gaat het vooral om zelfverdediging, benadrukt Duquet. "Tsjechen mogen bijvoorbeeld ook wapens verborgen dragen."

Eigenlijk hebben ze het Europese kader "zo maximaal mogelijk ingevuld", zegt Duquet. Meer nog, "Tsjechië zet zich ook af tegen die Europese wapenwetgeving". Het eerder genoemde amendement in de grondwet in 2021 was namelijk een reactie op een verstrenging van de Europese wapenwetgeving in 2017.

"Tsjechië is toen naar het Europees Hof van Justitie gestapt. Zij vonden dat die regels te ver gingen en Europa niet zoveel te zeggen mocht hebben op het vlak van vuurwapens. De Tsjechen wilden soepelere regels in eigen land. Maar het hof van Justitie is niet gevolgd."

Er is toen in Tsjechië een petitie gestart, waarin 102.000 mensen gevraagd hebben om het recht op zelfverdediging met wapens op te nemen in de grondwet. En dat is toen ook gebeurd.

Of de schietpartij van gisteren het wapendebat in Tsjechië een andere richting zou kunnen in sturen, is moeilijk te zeggen. Op Europees vlak verwacht Duquet niet meteen een nieuwe verstrenging. "Wat er nu in Tsjechië gaat gebeuren, dat is de grote vraag. Het zou best kunnen dat er nu ook in Tsjechië meer stemmen opkomen om de wapenwetgeving toch iets meer naar de Europese standaard te brengen."