De angst voor achteruitgang is een heel sterke politieke en electorale drijfveer

Wat wordt in het grand-cruverkiezingsjaar 2024 het allesbepalende thema? Enige voorzichtigheid is geboden bij het beantwoorden van deze vraag, want op vijf maanden van de verkiezingen is er tijd genoeg voor politieke uitglijders. Op vijfenhalve maand van het eind leek de regering-Michel rustig uit te bollen, tot iemand heel hard ‘Marrakech’ riep. N-VA verliet de regering, Michel trok een paar dagen later naar de koning met zijn C4, en Vlaams Belang was de lachende derde toen migratie het politieke thema van het moment bleek.

Behoudens zulke events is de kans groot dat één verkiezingsthema alle andere overschaduwt. Migratie, veiligheid, confederalisme – telkens zal het in wezen gaan om één basisbehoefte: bestaanszekerheid.

De oorlog aan de rand van Europa, de energiecrisis en de economische naschokken zoals de torenhoge inflatie of de duurdere woonleningen: ze hebben allemaal bijgedragen aan een gevoel van onbehagen in brede lagen van de bevolking. Maar ze hebben dat gevoel niet veroorzaakt, veeleer versterkt.

Socioloog Mark Elchardus, columnist voor deze krant, omschrijft het als declinisme: het gevoel dat toekomstige generaties het slechter zullen hebben dan wij. Deze indruk leeft bij een erg groot en groeiend deel van het kiespubliek, aldus Elchardus. En, belangrijk: de angst voor achteruitgang is een heel sterke politieke en electorale drijfveer.

Het is de habitat waarin de uiterste partijen, de partijen met de radicale antwoorden, het best gedijen. Vlaams Belang is in de peilingen niet de grootste partij geworden omdat Vlaanderen opeens en masse racistisch geworden is – al kan het geen kwaad om te blijven benadrukken dat van alle partijen Vlaams Belang racisten het best op hun wenken bedient.

Vlaams Belang in Vlaanderen en PTB in Wallonië scheren hoge toppen omdat ze een discours hanteren dat teert op die angst voor achteruitgang, en mensen onmogelijk eenvoudige oplossingen geeft als houvast. De prijzen van de winkelkar stijgen? Dan bevriest PVDA gewoon de prijs van groenten en fruit. Economisch krankjorum – tenzij de overheid het verschil in prijs bijpast, maar dan gaat PVDA ook de winkelkar van Marc Coucke subsidiëren – maar het klinkt zo verleidelijk eenvoudig.

Vlaams Belang en PTB zijn lang niet de enige die deze onderstroom aanvoelen. De slogan van Vooruit verwoordt bijna letterlijk het gevoel van nakende achteruitgang: “Het is Vooruit, of het is achteruit.” En de precampagne van Bart De Wever – “Voor Vlaamse Welvaart” – doet krek hetzelfde: stem N-VA of de verarming staat u te wachten.

Het hoeft niet te verbazen dat Groen en Open Vld in die context slecht gedijen. Bestaanszekerheid is geen thema dat door de kiezer met Groen geassocieerd wordt. Wel met Open Vld. Maar die partij koos voor zichzelf het nobele maar lastige pad: het pessimisme tegengaan. Premier Alexander De Croo laat geen kans liggen om te benadrukken dat ons land het wel goed doet, ondanks de vele gebreken. Objectief heeft hij gelijk: er was in de geschiedenis nooit een beter moment om in België te leven dan vandaag. Maar het vervelende is dat angstige kiezers vaak hardhorig zijn voor feiten.