Blaasproblemen, kanker en diabetes, maar toch krijgen deze mensen zonder papieren geen medische zorg: "Het is slopend"

Maandag, 12.30 uur. We arriveren een half uur voor de start van het wekelijkse inloopmoment aan Dokters van de Wereld in Antwerpen, maar we zijn niet de eersten. Ondanks de motregen en ijzige wind staan al een tiental mensen in de rij om een plekje bij een arts te bemachtigen. 

Binnen maken de medewerkers en vrijwilligers zich op om aan een nieuwe consultatiemarathon te beginnen. Al valt het dit keer mee, vindt sociaal assistente Joke Heylen. "Er staan bovenop de nieuwe inschrijvingen maar 12 afspraken ingepland. Dat is een stuk minder dan normaal." De witte hesjes gaan aan, de medische dossiers worden klaargelegd en de informatiebrochures worden aangevuld.

In de wachtzaal druppelen moeders met peuters op de arm, jonge koppels en enkele veertigers en vijftigers binnen. Even later arriveert Sam (*), ingeduffeld in een rode winterjas en grijze muts en met zijn papieren onder de arm. Hij heeft er een fietstocht van meer dan 20 kilometer opzitten om "dokter Koen" te kunnen zien, vertelt hij achteraf.

Sam behoort met zijn 62 jaar tot de groep van mensen zonder papieren in ons land die in snel tempo toeneemt. Hij is afkomstig uit Rwanda en verblijft al 23 jaar in België, waarvan ongeveer 11 jaar zonder verblijfsvergunning.

In 2001 weet hij er één te bemachtigen, maar een jaar later belandt hij voor tien jaar in de gevangenis en is hij zijn vergunning weer kwijt. "Voor iets waarvoor ik in Rwanda ben berecht", benadrukt hij. Het vraagt overtuigingskracht vooraleer hij zijn verhaal uit de doeken wil doen. Hij heeft een nieuw verblijfsverzoek ingestuurd, de vierde poging al, en die wil hij niet in het gedrang brengen.

Sam was een fitte man van 38 toen hij in Antwerpen arriveerde. Intussen is hij de zestig gepasseerd en nemen met de jaren ook de gezondheidskwalen toe. "Eerder dit jaar had ik bijvoorbeeld plots flink last van duizeligheid. Het OCMW heeft toen een attest voor Dringende Medische Hulp (DMH) voor drie maanden uitgeschreven waardoor ik geholpen kon worden", steekt hij van wal.

Sinds dit najaar heeft hij blaasproblemen. "Daar loop ik al sinds 2021 mee rond, maar tot enkele maanden geleden was de pijn doenbaar. Vandaag durf ik na 17 uur geen slok meer te drinken, en dan nog word ik ’s nachts meerdere keren wakker door de pijn. Het is slopend, ook voor mijn energie."

Een bloed- en urinetest door Dokters van de Wereld levert niets op. "Sam moet echt naar de uroloog", beklemtoont Emmy Deschuttere, communicatiemanager en tolk van dienst tijdens het interview. "Zijn Dringende Medische Hulp is echter verlopen en het OCMW weigert om een nieuw attest uit te vaardigen."

Sam krijgt onderdak van zijn dochter. Haar sociale situatie is er de voorbije maanden op vooruitgegaan. Zij kan dan ook de kosten van zijn dokter betalen, zo wordt geredeneerd. "Als er sprake is van een familiale band en die persoon op papier voldoende geld heeft, weigeren OCMW’s vaak een erkenning. Ze houden er echter geen rekening mee dat deze persoon al extra betaalt voor gas, elektriciteit, eten… Om nog maar te zwijgen van hoe snel dokterskosten bij oudere mensen kunnen oplopen."

Sam wijt het ook aan de verhuis naar een kleine gemeente, een stuk buiten Antwerpen. "Waar we nu wonen, zijn ze mensen zoals ik niet gewend. In Antwerpen wel." Dokters van de Wereld zal nu haar schouders onder de zaak zetten. "We gaan het betrokken OCMW contacteren en aantonen dat hij wel degelijk voor Dringende Medische Hulp in aanmerking zou moeten komen."

Hij is hen dankbaar. "Deze mensen zijn mijn tweede familie geworden." Hij kijkt ondanks alles hoopvol naar de toekomst. "Ik wacht intussen al een tijdje op mijn verblijfsaanvraag, een goed teken denk ik. Verder heeft het weinig zin om me druk te maken. Ik merk dat ik ouder word, en meer en meer moe, maar ik heb niet veel keuze. Ik trek mijn plan."

We probeerden bij verschillende organisaties om meer getuigenissen te krijgen, maar niemand anders was bereid om uit de schaduw te treden. "De schrik om – zonder papieren – in de problemen te komen, is groot", weet Joke Heylen. Ze werkt 2 jaar als sociaal assistente bij Dokters van de Wereld en zag in die tijd verschillende soortgelijke verhalen als dat van Sam. 

"Een van onze bekendste cases is een kankerpatiënt van 48 uit Marokko. Ze ruilde jaren geleden haar thuisland in voor Griekenland. Daar werd ze ziek. Ze kreeg een medische regularisatie, maar kon zich niet bij een ziekenfonds aansluiten omdat ze te verzwakt was om te werken." De lokale kerkgemeenschap nam de ziekenhuiskosten voor haar rekening, maar die liepen al snel de spuigaten uit. 

In 2021 trok ze naar België. Ze sliep her en der, soms ook op straat. Intussen heeft ze onderkomen bij een vriend gevonden.

Het betrokken OCMW zocht volgens Heylen de ene na de andere uitvlucht om de vrouw geen attest van Dringende Medische Hulp te verlenen. "Eerst was ze niet lang genoeg hier, daarna werd haar komst als medisch toerisme bestempeld. ‘Ze heeft deze situatie aan zichzelf te danken’, klonk het. Omdat de Marokkaanse gemeenschap een fundraising voor haar opstartte, had ze zogezegd geen bijkomende hulp nodig." Ook het arbeidshof wees haar aanvraag af.

"Ondertussen tikte de klok genadeloos verder en zagen we haar week na week aftakelen. Na heel wat lobbywerk en dankzij de goodwill van enkele specialisten mocht ze uiteindelijk onder de scanner." Het verdict: ze is terminaal. "De kanker is uitgezaaid van haar borst naar haar longen en klieren. Tot voor kort poetste ze ’s nachts in een frituur, intussen wandelt ze met een stok en kan ze zich amper verplaatsen."

Dokters van de Wereld trekt nu naar het hof van beroep. "Ze zal niet meer genezen, maar we willen op z’n minst dat ze de nodige palliatieve zorgen krijgt. Zelf kunnen we als organisatie helaas niet al die facturen betalen. Het is een situatie waar we ontzettend van zijn aangedaan, en die vooral niet zo ver had moeten komen."

Ook het verhaal van een 70-jarige man uit Soedan beklijft. "Hij verblijft al meer dan twintig jaar illegaal in ons land. Doorheen de tijd ontwikkelde hij diabetes, wat niet consequent werd behandeld. Daardoor moest hij aan zijn oog worden geopereerd. Zijn ziekenhuiskosten liepen op tot meer dan 10.000 euro."

Ook hem werd namelijk een attest van Dringende Medische Hulp geweigerd. "Hij heeft namelijk geen verblijfsadres. Af en toe slaapt hij bij zijn zoon, maar die woont in een sociale woning en mag niemand permanent in huis nemen. Hij moet elke dag op zoek naar een slaapplek, op de zetel bij vrienden en kennissen."

Intussen kampt de man ook met nierfalen. "Weer iemand die we zienderogen achteruit zien gaan, al zal hij dat niet snel toegeven. In Soedan had hij een goed diploma en een hoge functie, het is iemand met veel trots. Hij gaat twee tot drie keer per week schilderen zodat hij zijn eten kan betalen en mensen kan vergoeden voor zijn overnachtingen. We begrijpen niet hoe hij het met zijn ziekte volhoudt."