Dokters van de Wereld trekt aan alarmbel: "Mensen zonder papieren krijgen te moeilijk toegang tot medische hulp"

Wie geen geldige verblijfspapieren heeft, raakt tussen wal en schip. Mensen die illegaal in ons land wonen, hebben geen recht op opvang bij Fedasil, krijgen geen hulp van het OCMW en mogen niet werken. Ze kunnen zich nergens domiciliëren en kunnen zich niet aansluiten bij een ziekenfonds. 

Om aan dat laatste tegemoet te komen, is het principe van Dringende Medische Hulp (DMH) in het leven geroepen. Mensen zonder papieren hebben onder bepaalde voorwaarden recht op de basiszorg die door het RIZIV wordt terugbetaald. Denk aan een medisch onderzoek, kinesitherapie of een ziekenhuisopname. Het gaat dus – hoewel de naam anders doet vermoeden – niet alleen om noodgevallen.

Er wonen naar schatting 112.000 mensen onwettig in België. Ongeveer 80 procent daarvan heeft nog nooit beroep op de maatregel gedaan. Daar zijn verschillende redenen voor, vertelt Sarah Melsens, medewerker belangenbehartiging bij Dokters van de Wereld. “Ze worden met te veel drempels geconfronteerd.” 

Om aanspraak te maken op Dringende Medische Hulp worden mensen aan een lijvig sociaal onderzoek onderworpen. “Zo moeten ze bewijzen dat ze op het grondgebied van het betrokken OCMW wonen, maar dat is zonder officieel adres makkelijker gezegd dan gedaan. De instantie mag ook om een huisbezoek vragen. Dat kan dan weer weerstand oproepen bij mensen die hen onderdak geven. Zij moeten hun inkomensbewijs, huurcontract enzovoort op tafel leggen.”

Heel wat OCMW's vragen daarbovenop om een verblijfbewijs van minstens drie maanden of een urgentieattest. “Wij geven vanuit Dokters van de Wereld zo'n urgentieattest mee, maar dat wordt niet altijd aanvaard. Sommige OCMW's nemen alleen een attest aan dat ze zelf hebben opgesteld, of willen zelf de arts aanwijzen die de urgentie moet aantonen. Zo maak je het mensen wel heel moeilijk”, aldus Melsens. In theorie moet vervolgens binnen de 30 dagen een beslissing genomen worden. “Een termijn die in praktijk vaak overschreden wordt.”

Ook na dit traject is er geen zekerheid, want aanvragen worden volgens Dokters van de Wereld geregeld geweigerd omdat klachten onterecht als niet noodzakelijk wordt bestempeld. Krijgen ze wel een goedkeuring, dan moeten ze - afhankelijk van OCMW tot OCMW - om de pakweg één, drie of zes maanden aantonen dat hun situatie niet veranderd is. “De minste wijziging maakt dat ze hun recht op zorg kwijt geraken. Zo vallen zelfs mensen met chemobehandelingen of nierdialyses uit de boot.”

Niet alleen vraagt de administratieve rompslomp kostbare energie van mensen die ziek zijn, het zijn ook telkens momenten waarop ze uit de anonimiteit moeten stappen. “Spijtig genoeg kunnen we hen niet garanderen dat hun persoonsgegevens worden beschermd. Vele niet-medische medewerkers van OCMW’s vragen medische dossiers op. Niet alleen zijn zij eigenlijk niet bevoegd om over de gezondheid van mensen te oordelen, het is ook een schending van het beroepsgeheim”, weet Melsens.

“We hebben zelfs bewijzen dat sommige OCMW’s meer informatie doorgeven aan Dienst Vreemdelingenzaken dan nodig. We konden documenten inkijken waarin de instantie een OCMW bedankt ‘voor de bijkomende informatie waarmee ze een dossier hebben kunnen vervolledigen’. Ik ken mensen die liever in het zwart extra uren kloppen om hun torenhoge tandartskosten te betalen, of liever met een gebroken voet blijven rondlopen, dan dat ze te maken krijgen met Dienst Vreemdelingenzaken.”

Mensen die geen Dringende Medische Hulp krijgen toegewezen, of in afwachting van een goedkeuring zijn, kloppen bij Dokters van de Wereld aan om geholpen te worden. “We zien in onze wachtzalen alle lagen van de bevolking: kleine baby’s, tieners, volledige gezinnen en ouderen”, vertelt Joke Heylen, sociaal assistente bij de afdeling in Antwerpen.

Die laatste categorie neemt steeds in omvang toe, blijkt uit onderzoek van professor Johan Surkyn aan de Vrije Universiteit Brussel. “Volgens de meest recente schatting uit 2014 verblijven ongeveer 1.600 65-plussers en 10.500 50-plussers in ons land”, duidt hij. “Ze nemen snel in aantal toe. In 2009 ging het nog om respectievelijk 1.100 en 7.200 ouderen, in 2004 waren dat er 1.000 en 5.900. Het zou me niet verbazen als het aantal 65-plussers vandaag ergens tussen 2.000 en 2.500 ligt.”

Personen die extra kwetsbaar zijn, aldus Heylen. “Mensen zonder wettig verblijf hebben vaak geen vast dak boven hun hoofd of leven op straat, eten ongezond en wachten veel te lang om hun toevlucht tot hulp te zoeken. Zeker op oudere leeftijd maakt zo’n precaire situatie net nog meer ziek.” 

Al krijgen ze een attest, dan nog hebben ze geen recht op materiaal als rollators, rolstoelen of pakweg incontinentiemateriaal. “Daarvoor moeten ze het hebben van een netwerk van solidariteit”, vult Melsens aan. Toegang tot een woonzorgcentrum zit er evenmin snel in. “Bijgevolg belanden mensen soms voor maanden of jaren in het ziekenhuis, met een kost van om en bij de 1.000 euro per nacht.”

Dat moet beter, vindt Dokters van de Wereld. “Het kán anders”, schetst Melsens. “De Brusselse OCMW’s bijvoorbeeld publiceerden een gemeenschappelijk aanvraagattest voor alle gemeenten. In Gent krijgen mensen zonder papieren proactief toegang tot Dringende Medische Hulp, zonder dat er een medische noodzaak moet worden aangetoond.”

Volgens de humanitaire organisatie maken de huidige regels het niet alleen mensen zonder papieren nodeloos moeilijk, maar ook zorgverleners en OCMW’s. “Bovendien kost deze werking de overheid veel meer geld dan nodig. Beter voorkomen dan genezen gaat hier echt wel op.”

De ngo dringt naast soepelere criteria ook aan op onder meer vereenvoudigde procedures en meer opleidingen voor betrokken instanties. “Zelfs met kleine aanpassingen, zoals het veranderen van de naam naar pakweg ‘Fundamentele Medische Hulp’, raak je een heel eind.”