Het nieuwe Europa van Emmanuel Macron in 10 punten - Rob Heirbaut

Rob Heirbaut is VRT-journalist, gespecialiseerd in de EU.

De nieuwe Franse president Emmanuel Macron is niet doof voor de kritiek op de Europese Unie. Maar, in tegenstelling tot Marine Le Pen van FN, wil hij de Europese Unie niet begraven, maar hervormen. Daarom reageren regeringsleiders in andere Europese landen zo opgelucht: zonder Frankrijk zou de Europese Unie niet lang kunnen overleven.

Welk Europa wil Emmanuel Macron?

Wat?

De 19 landen van de eurozone hebben een gemeenschappelijke munt, maar elk land voert zijn eigen economisch beleid. Macron wil dat het economisch beleid van de eurolanden meer naar elkaar toe groeit. Hij stelt voor om een apart budget voor de eurozone op te richten: dat moet dienen om investeringen te betalen, of om eurolanden te helpen die plots met hoge werkloosheid geconfronteerd worden.

Voorwaarde is dat alle landen zich houden aan fiscale en sociale minimumregels. Een minister van Economie en Financiën van de eurozone beheert het budget, en legt verantwoording af aan een apart parlement van de eurozone (de europarlementsleden van de landen van de eurozone).

Realistisch?

Het voorstel is zeker niet nieuw. Het staat min of meer in het rapport van de ”vijf presidenten” (Juncker, Tusk, Dijsselbloem, Schulz en Draghi) van 2015. Eerder dit jaar keurde een meerderheid in het Europees Parlement een resolutie goed met het voorstel voor een apart budget van de eurozone.

Het is lang niet zeker of alle lidstaten mee willen stappen in dit plan. Het gaat om een gigantische soevereiniteitsoverdracht: de marges voor een eigen economisch, sociaal en fiscaal beleid worden nog wat kleiner.

En waar moet het geld voor het eurozone-budget vandaan komen? Bij ons is regeringspartij N-VA tegen het voorstel. Ook in Duitsland zijn veel politici sceptisch: eerst moeten Zuid-Europese landen hun economie op orde krijgen, klinkt het. Ook Macron zal eerst moeten bewijzen dat hij de Franse economie kan hervormen. Macron moet er alvast niet op rekenen dat Duitsland nu plots gewonnen is voor de invoering van euro-obligaties.

Via haar woordvoerder liet bondskanselier Merkel weten dat ze op dat gebied niet van standpunt veranderd is: landen moeten zelf geld lenen op de financiële markten, Duitsland is niet van plan om mee garant te staan voor de schulden van Zuid-Europese landen.

Wat?

Net zoals bij ons is er ook in Frankrijk veel ongenoegen over “deloyale concurrentie” van vrachtwagenchauffeurs en bouwvakkers uit Centraal- en Oost-Europa. Via het systeem van detachering kunnen ze overal in de Europese Unie gaan werken.

Macron stelt voor om de maximumduur van detachering (nu 2 jaar) te verminderen tot 1 jaar. Hij wil ook een “Europese pijler van sociale rechten” doen goedkeuren: minimumstandaarden waar alle landen zich aan zouden moeten houden, qua sociale zekerheid, werkloosheidsverzekering, opleiding, minimuminkomen enzovoort.

Realistisch?

Momenteel bespreken het Europees Parlement en de lidstaten een voorstel van Europees Commissaris Marianne Thyssen om de detacheringsregels te wijzigen. Thyssen wil de duur van detachering beperken tot 2 jaar. Dat gaat dus minder ver dan wat Macron wil.

Toch stuit het voorstel van Thyssen al op fel protest van alle landen uit Centraal- en Oost-Europa, en bij Europarlementsleden uit die landen.

Thyssen legde ook al een voorstel op tafel over een “Europese pijler van sociale rechten”. De Europese werkgeversorganisatie BusinessEurope was hier dan weer niet over te spreken. Sociale wetgeving is een van de domeinen waar Europa weinig aan te zeggen heeft, en velen willen dat zo houden. In november gaat Zweden een Europese sociale top organiseren, afwachten of dat veel zal opleveren.

Wat?

Als het van Macron afhangt, mogen landen geen fiscale voordelen meer geven aan multinationals. In zijn programma wordt verwezen naar de gunstige fiscale regeling die Apple geniet in Ierland. Frankrijk zal het voorbeeld geven, zo staat er.

Realistisch?

De Europese Commissie beschouwt sommige fiscale voordelen die lidstaten geven aan multinationals als illegale staatssteun. Europees Commissaris Vestager eist dat Ierland, Nederland, Luxemburg en België miljoenen (in het geval van Ierland zelfs miljarden) euro’s terugvorderen van multinationals.

De betrokken lidstaten vechten haar beslissing aan bij het Hof van Justitie. Het toont aan hoe gevoelig het onderwerp is. Kleine landen gebruiken fiscale concurrentie om grote bedrijven te overtuigen om bij hen te investeren (of toch een deel van hun activiteiten onder te brengen), en willen die mogelijkheid niet zomaar afstaan. Ook pogingen om naar een Europese definitie van wat precies onder het begrip “vennootschapsbelasting” valt, zijn daarom in het verleden al gefaald.

Wat?

Alleen bedrijven die ten minste de helft van hun producten in Europa maken, zouden mogen meedoen aan overheidsaanbestedingen in Europa. Macron herneemt hiermee een oud voorstel van ex-president Sarkozy. Het doel is om Europese bedrijven niet te laten wegconcurreren door niet-Europese bedrijven.

In dezelfde lijn ligt zijn voorstel om een Europese controle in te voeren op niet-Europese investeringen in strategische sectoren. En hij wil ook dat er in handelsakkoorden die de EU sluit, dwingende clausules komen over sociale bescherming en milieubescherming: op goederen en diensten die daar niet aan beantwoorden, zouden hogere invoerrechten betaald moeten worden. Een Europese “handelsprocureur” zou moeten toezien op de naleving ervan.

Realistisch?

De opkomst van populistische partijen, zowel links als rechts, wordt vaak beschouwd als een gevolg van globalisering en mondialisering. Veel kiezers voelen zich bedreigd door wereldwijde concurrentie, en vinden dat de Europese Unie hen daar onvoldoende tegen beschermt, of zelfs schuldig is aan de concurrentie.

Dit en het verzet in Europa tegen handelsakkoorden als CETA en TTIP doet het besef groeien dat de manier waarop handelsakkoorden tot stand komen, opnieuw bekeken moet worden.

Met het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie, verdwijnt ook een van de grootste verdedigers van vrijhandel. Nederland, Zweden en Duitsland blijven wel gewonnen voor vrijhandel, en zullen de voorstellen van Macron niet zomaar laten passeren. Zij zullen ook argumenteren dat wanneer de EU zich te veel afsluit van handel, dit ook in het nadeel is van onze consumenten, en van onze bedrijven die toegang willen hebben tot internationale markten.

Wat?

Om de buitengrenzen beter te bewaken, onder meer tegen illegale migratie, stelt Macron voor om de Europese Kust- en Grenswacht te versterken. Die zou op korte termijn, wanneer er een noodsituatie is aan een buitengrens, een beroep moeten kunnen doen op 5000 grenswachters.

Realistisch?

In 2016 werd Frontex, als gevolg van de vluchtelingencrisis, omgevormd tot de Europese Kust- en Grenswacht. Het personeelsaantal werd verdubbeld, en er werd een “reserve” van 1500 grenswachters (van de lidstaten) in het leven geroepen, waarop de Europese Kust- en Grenswacht binnen drie dagen een beroep op moet kunnen doen.

Of het nodig is om die capaciteit op te drijven, valt af te wachten. Tot nu toe is er geen beroep op gedaan. Een verhoging kost ongetwijfeld ook geld, wat betekent dat er meer geld moet gaan naar de Europese Kust- en Grenswacht, en er elders bespaard zal moeten worden?

Wat?

Macron wil een databank waarin alle inlichtingendiensten verplicht informatie moeten stoppen, zodat informatie beter wordt uitgewisseld.

Realistisch?

Er bestaan al verschillende databanken die politie- en inlichtingendiensten kunnen gebruiken. Europol klaagt erover dat bijvoorbeeld niet alle lidstaten op dezelfde manier informatie in het systeem stoppen, bijvoorbeeld over onderdanen die bekend staan als Syriëstrijder. Een verplichte uitwisseling van informatie wordt daarom vanuit vele hoeken bepleit. Het voorstel gaat wel minder ver dan de oprichting van een Europese FBI, zoals liberaal fractieleider Guy Verhofstadt bepleit.

Wat?

Er zou volgens Macron een Europees Defensiefonds moeten komen om gemeenschappelijk militair materiaal te ontwikkelen, zoals een Europese drone. Hij pleit ook voor een Europees militair hoofdkwartier. Als niet alle landen met deze defensiesamenwerking willen meedoen, dan moet een kleine groep landen het voortouw nemen.

Realistisch?

De plannen liggen in de lijn van wat de Europese Commissie voorstelde, en wat vorig jaar, na het brexitreferendum, door de Franse en Duitse ministers van Defensie op papier werd gezet.

Door het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU verdwijnt een van de grootste tegenstanders van meer militaire samenwerking tussen EU-landen. De verkiezing van Donald Trump heeft bij vele Europese leiders het besef doen groeien dat Europa niet meer kan blijven schuilen onder de Amerikaanse militaire paraplu.

Wat?

Opmerkelijk voor een Franse politicus: Macron wil helpen om de “Europese identiteit” bij jongeren te bevorderen. Daarom wil hij dat er tegen 2022 drie keer zoveel Franse jongeren minstens één semester via het Erasmusprogramma in een ander Europees land gaan studeren of stage lopen. Hij mikt op 200.000 jongeren per jaar.

Realistisch?

Op dit ogenblik gaan er eigenlijk al veel Franse jongeren in het buitenland studeren, in vergelijking met jongeren uit andere landen. Het Erasmus-programma is een van de succesverhalen van de Europese Unie. Net daarom werd vorig jaar nog beslist om het budget te verhogen, zodat er meer uitwisselingen kunnen plaatsvinden.

Als Macron het aantal Franse Erasmus-studenten wil verdrievoudigen, zal hij wellicht vooral in de Franse begroting op zoek moeten gaan naar extra geld hiervoor.

Wat?

Door het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU “verdwijnen” er ook 73 Britse Europarlementsleden. Wat moet er met die vrijgekomen zetels gebeuren? Ofwel worden ze geschrapt (dan blijven er nog 678 Europarlementsleden over, tegenover 751 nu).

Ofwel worden ze (deels) verdeeld over de 27 andere landen. Macron is voorstander van een derde oplossing: hij wil dat de 73 zetels in een Europese kieskring, met kandidaten van Europese lijsten die in heel de EU campagne kunnen voeren, verdeeld worden.

Realistisch?

Op dit ogenblik heeft elk land recht op een aantal zetels in het Europees Parlement. Kandidaten voeren daardoor uitsluitend campagne in hun eigen land. Er werden al eerder voorstellen gedaan om hierin verandering te brengen, en om een beperkt aantal zetels toe te wijzen via verkiezingen in een Europese kieskring.

Dit zou de campagne kunnen “europeaniseren”, met boegbeelden die in heel Europa campagne kunnen voeren. De Europese politieke partijen zouden dan bijvoorbeeld elk een Europese lijst kunnen maken, met bovenaan een lijsttrekker die dan kandidaat is om de voorzitter van de Europese Commissie te worden.

Dit gaat nog verder dan de procedure met “Spitzenkandidaten” die bij de vorige Europese verkiezingen werd uitgeprobeerd. Het idee lokt hevige reacties uit bij tegenstanders. Het zou twee categorieën van europarlementsleden creëren, en van de EU meer en meer een federale constructie maken. Tegenstanders vinden ook dat het Europees Parlement beter zou besparen en daarom de 73 zitjes beter zou schrappen.

Wat?

Het debat over de EU wordt te ver van de burger gevoerd, vindt Macron. De basis van een vernieuwde EU moet gelegd worden als resultaat van een dialoog met de burger, op nationaal en op EU-niveau.

Vanaf eind 2017 zou er in elk land, 6 à 10 maanden lang, gedebatteerd moeten worden over de prioriteiten van de EU. Op basis hiervan zouden de lidstaten dan een stappenplan moeten uitwerken, met concrete acties die ze de komende vijf jaar willen ontwikkelen.

Realistisch?

Op 1 maart publiceerde Jean-Claude Juncker, de voorzitter van de Europese Unie, een Witboek over de Toekomst van de Europese Unie. Daarin beschrijft hij 5 mogelijke toekomstscenario’s voor de EU. Hij wil dat de EU-regeringsleiders eind 2017 te kennen geven welk scenario hun voorkeur geniet, en hij belooft ook in dialoog te gaan met burgers.

Het idee van Macron lijkt er wat op. Na de negatieve referenda van de afgelopen jaren (oa in Frankrijk in 2005 over de Europese Grondwet) is al vaker geprobeerd om op deze manier de kloof met de burger te dichten. Vaak gaat het om bijeenkomsten waar vooral mensen naartoe komen die al geïnteresseerd zijn in de EU, en die er ook vaak voorstander van zijn. Echte burgerparticipatie is het niet.

Als de Europese Unie zich grondig wil hervormen, zullen de Europese verdragen herschreven moeten worden. In veel landen vereist dat een referendum. En net daarom willen veel regeringsleiders liever geen verdragswijziging, om aan die ultieme confrontatie met de burger te ontkomen.