Het angstdebat: ‘Ik ken jongeren die zich laten steriliseren omdat ze geen kinderen willen in een wereld die toch vergaat’

“Ik wil later vier jobs doen en ik hoop ooit op de cover van Humo te staan”, lacht Naomi Izabela. Met zoveel wijsheid lijkt de Antwerpse studente rechtspraktijk nu al geknipt voor de politiek, maar in de komende verkiezingscampagne zal ze een rol spelen als journaliste. Ze nam vorig jaar afscheid als voorzitster van de Antwerpse Jeugdraad, maakte gesmaakte optredens in De zevende dag, is ambassadeur van Plan International en gezicht van de campagne #sheleadshere. Psychiater Damiaan Denys werkt aan de Universiteit van Amsterdam en is gespecialiseerd in angststoornissen. Socioloog Ignace Glorieux geeft les aan de VUB en onderzoekt de levenssituatie en tijdsbesteding van mensen.

Driekwart van de Vlamingen zegt dat de toestand van de wereld hen bang maakt. Bijna twee derde heeft meer stress dan enkele jaren geleden. Maakt de maatschappij ons ziek, zoals psycholoog Paul Verhaeghe zegt?

Damiaan Denys: “Uiteraard. Het vergt veel inzicht en kracht om in deze tijden voor een gezonde levensstijl te kiezen, met voldoende beweging en zelfdiscipline. De verleidingen zijn talrijker dan ooit: sociale media, technologie, suikers, alcohol, bizarre relatievormen, decadentie. Vroeger aten mensen drie keer per dag, samen aan tafel. Dat was een ritueel, zonder tv of telefoons. Nu zit iedereen de godganse dag te smikkelen en te snacken, velen met een scherm erbij. We worden continu verleid om te consumeren. Vroeger moest je een modeblad kopen om reclame te zien, nu moet je moeite doen om géén reclame te zien. Die overvloed aan prikkels creëert stress. Daarnaast geven fenomenen als globalisering, digitalisering, oorlogsdreiging en financiële onzekerheid mensen het gevoel dat ze de controle kwijt zijn. Die cocktail maakt ons zwartgalliger dan tien jaar geleden. In die zin is onze maatschappij ziekmakend.”

Ignace Glorieux: “Voor veel mensen is de wereld te complex geworden.”

Denys: “Ze begrijpen de wereld niet meer, met hun verstand én hun gevoel. De verandering gaat te snel en er zijn tendenzen die ze afkeuren.”

Vorig jaar maakte de Vlaming zich de meeste zorgen over de galopperende prijzen, nu is de vrees voor oorlog en terreur nog groter. Staat dat bij jullie ook op één?

Naomi Izabela: “Ja, die oorlog is niet alleen het probleem van Oekraïne. Als er binnenkort een Russische bom in Europa valt, moet de NAVO reageren en kan de derde wereldoorlog uitbreken.”

Denys: “Conflicten die zich ver van ons bed afspelen, interesseren ons vaak niet. Veel mensen weten niet eens dat er vreselijke gevechten bezig zijn in Soedan. Maar de oorlog in Oekraïne is vlakbij en door de overvloedige mediaberichtgeving lijkt de dreiging nog groter. Er waren de laatste dertien jaar ook nooit zoveel conflicten als nu. De angst voor oorlog is dus terécht. En er dreigt nog meer onheil: veel landen herbewapenen zich, de tijd van vrede door handel lijkt voorbij. De stafchef van het Belgische leger waarschuwt dat Rusland ook Europa kan aanvallen. In dat geval, zegt oud-generaal Marc Thys, moet het Belgische leger al na een paar uur met stenen beginnen te gooien omdat de munitie op is: dat is niet bepaald geruststellend. En als Donald Trump wordt herkozen, is de kans groot dat hij Oekraïne in de steek zal laten en Europa er straks alleen voor staat, met een machtige vijand in onze achtertuin.”

Glorieux: “Het risico op oorlog baart mij ook zorgen. De hoge inflatie zorgde een tijdje voor paniek, maar de meeste mensen merken nu dat het behapbaar is, omdat hun inkomen is gestegen en de energieprijzen weer gezakt zijn. Zelfs met 30 procent inflatie zullen we geen honger hebben. Een oorlog is veel erger, al denk ik persoonlijk niet dat het hier zover komt.”

Denys: “Maar mensen voelen dat het niet klópt: wij leven in ongelofelijke weelde, terwijl ze een paar duizend kilometer verder liggen te bevriezen in de loopgraven. Nieuwe dreigingen maken ook altijd meer indruk. Mensen zijn bang wanneer hun kind voor het eerst naar school fietst, maar ze schrikken er niet meer van dat er elk jaar honderden doden vallen in het verkeer. Angst gaat meestal om controleverlies: het gevoel dat je geen greep meer hebt op de dingen. De thema’s die het hoogst scoren in jullie enquête zijn zaken waarover we weinig controle hebben. We zoeken mentale houvast, maar onze zekerheden vallen een voor een weg.”

Glorieux: “Toch leven we niet in uitzonderlijk gevaarlijke tijden. In de jaren 70 en 80 hadden we de aanslagen van de Bende van Nijvel en de CCC (communistische terreurbeweging, red.), de Koude Oorlog, een kernwapenwedloop, het gat in de ozonlaag, oliecrisissen en torenhoge werkloosheid. Toen wij afstudeerden, dachten we dat we nooit een job zouden vinden.”

Denys: “Maar ondanks de grimmigheid lag er een pad van zekerheden klaar. Je wist dat je het goed zou hebben als je hard studeerde en werkte. Een huis kopen was een realistisch vooruitzicht. Er was geen discussie over gender: een man was een man, een vrouw was een vrouw.”

Glorieux: “Mensen leefden in dorpen en trouwden met iemand van hetzelfde dorp. Als je vader slager was, dan werd jij ook slager. Was je een meisje, dan werd je huisvrouw. En op zondag ging iedereen naar de kerk.”

Denys: “Voilà! Mensen waren minder vrij, maar de wereld was duidelijker. Vandaag leven jongeren in totale onzekerheid. In Nederland kan een 18-jarige kiezen uit zesduizend verschillende studierichtingen. We zijn extreem vrij, en dat vraagt een extreme verantwoordelijkheid om de juiste keuzes te maken. Alles is mogelijk! Maar als we meer dan zeven opties hebben, wordt het te warrig voor ons brein en krijgen we stress. Daarom ligt het beste loon ergens tussen de 70.000 en 100.000 dollar. Dan ben je maximaal gelukkig met de minste hoeveelheid geld. Alles wat daarbovenop komt, maakt je ongelukkig, omdat het aantal perspectieven zo toeneemt dat je niet meer kunt genieten van je keuze. Een jacht of een privéjet? Ibiza of Kuala Lumpur? Als alles mogelijk is, wordt alles betekenisloos.”

Glorieux: “Daar zijn experimenten over gedaan. Als mensen in de supermarkt kunnen kiezen tussen drie soorten confituur, nemen ze de lekkerste. Staan er twintig soorten, dan zijn ze ongelukkig omdat ze niet wéten of ze de beste hebben gekozen.”

Izabela: “Veel mensen kiezen vooral de goedkoopste.”

Glorieux: “Maar die zijn óók ongelukkig, omdat ze al die andere soorten willen proberen.”

Acht op de tien Vlamingen vrezen dat het leven onbetaalbaar wordt voor hun kinderen. Bij mensen onder de 34 jaar is dat zelfs 96 procent. Wat een pessimisme bij de jeugd!

Denys: “Dat is eerder realisme. De zekerheid dat ze het beter zullen hebben als ze hun best doen, is weg.”

Izabela: “Zeker mensen met een migratieachtergrond moeten helemaal van nul beginnen. Ik heb nooit armoede gekend, maar veel jongeren doen allerlei studentenjobs om hun studie te kunnen betalen en één keer per maand met vrienden te kunnen uitgaan.”

Glorieux: “In het begin van mijn carrière dachten de meeste mensen ook dat ze het slechter zouden hebben dan hun ouders, hoor. De hypotheekrente piekte jarenlang boven de 10 procent. Een huis kopen was allesbehalve evident.”

Izabela: “Maar voor ons lijkt dat echt utopisch. Je moet al in een rijk gezin geboren worden om daar nog van te dromen. Er wordt enorm veel van ons verwacht, maar we krijgen voortdurend te horen dat we minder moeten klagen, ‘want jullie hebben het beter dan ooit’. Ik vrees dat de sociale ongelijkheid de komende jaren nog zal groeien.”

Twee derde van de Vlamingen is bang dat ‘een groeiende kloof tussen arm en rijk mij zal benadelen’. Nochtans is België een van de minst ongelijke landen en kabbelt de ongelijkheid al decennia op hetzelfde peil.

Izabela: “Toch voelen mensen zich ongelijk behandeld: in het onderwijs, op de arbeidsmarkt, door politie en justitie, als ze een woning willen huren.”

Denys: “Angst is niet altijd reëel. Als je energiefactuur van de ene dag op de andere maal drie gaat, schrik je je rot. Maar we hebben meer oog voor een brood dat duurder wordt dan voor wat er extra op onze rekening bijkomt. Dat de overheid een groot deel van onze ziektekosten betaalt, vinden we evident. Automatische indexeringen? Vanzelfsprekend.

“Dat gezegd zijnde: ik zie wel een grotere ongelijkheid tussen de jongeren en de babyboomgeneratie, die heeft geprofiteerd van een enorme welvaartsstijging en exploderende vastgoedprijzen. Jongeren zijn mentaal ook kwetsbaarder.”

Glorieux: “Absoluut. Ik kom uit een middenklassengezin, maar toen ik op kot ging, had ik geen warm water, geen douche en nauwelijks verwarming. Als wij gingen samenwonen, vonden we het normaal om een stap terug te zetten en daarna weer te groeien. Mijn kinderen hebben grotere verwachtingen. Als zij geen drie keer op reis kunnen gaan, worden ze ongelukkig.”

Izabela: “Onze generatie zal alleszins zwaar moeten knokken om het welvaartsniveau van onze ouders te benaderen. Kijk naar de gigantische begrotingstekorten in België: wíj zullen al die miljarden moeten terugbetalen, hè.”

Glorieux: “In de jaren 80 waren de begrotingscijfers en de staatsschuld nog erger. Wij dachten óók dat we nooit een pensioen zouden hebben. Er is weinig veranderd.”

Izabela: (fel) “Maar het móét veranderen! Als je geld blijft weggooien dat je niet hebt, ben je toch niet goed bezig? Ooit stopt het feestje en komt de deurwaarder. Vraag dat maar aan de Grieken, die onder dwang van Europa ingrijpende besparingen moesten doen, waardoor miljoenen mensen plots in armoede terechtkwamen. Die continue opstapeling van schulden bedreigt onze toekomst. Bij de volgende verkiezingen wil ik weten hoe de partijen ons financiële huishouden weer op orde willen brengen, in plaats van cadeaus te beloven die we niet meer kunnen betalen.”

Denys: “De zoon van een vriend van me heeft gedoctoreerd als burgerlijk ingenieur. Zijn vier vrienden hebben ook allemaal zware studies gedaan, van ingenieur tot kernfysicus: de eerste wil nu cabaretier worden, de tweede is in de metaalbewerking gegaan, de derde opent een klimhal en de vierde twijfelt nog. Die gasten hebben heel lang gestudeerd op kosten van hun ouders en de samenleving, er ligt een mooi loon klaar, maar ze stappen er allemaal uit. Dat komt door het defaitisme bij de jeugd: ‘We weten niet wat er op ons afkomt, dus we doen onze zin.’”

Glorieux: “Dat bewijst toch net dat ze zich zekerder voelen? Wij durfden zoiets niet. Als we een job hadden, hielden we die vast. Aan de universiteit mogen beginnen als onderzoeker, dat was de hemel! Nu beginnen jongeren aan die baan, en na drie maanden vertrekken ze weer, omdat het ‘lastiger is dan verwacht’. Ze zijn ook gevoelig voor een gezonde work-lifebalans.”

Izabela: “Het idee is: ik leef maar één keer, dus mijn job moet fun en betekenisvol zijn. Je goed voelen komt op de eerste plaats, anders houd je het niet vol. Dat vind ik een gezonde kijk.”

Denys: “Pas op: het is gevaarlijk om van mentaal welzijn de norm te maken in een bedrijf, want als je je alleen maar goed wilt voelen, ga je minder werken. Dat staat haaks op de doelstelling: winst maken. Zo kunnen Europeanen niet meer concurreren met mensen uit China en India. Die zijn net uit de armoede geklauterd, hebben een grotere weerbaarheid en willen snóéihard werken. Als je bij een sollicitatiegesprek voor een internationale topjob afkomt met een eisenlijstje over mentaal welzijn, mag je meteen inpakken.”

Vorig jaar zei u in een interview: ‘De focus op mentaal welzijn is een luxe. ‘O, ik ben bang, ik heb een coach nodig’: doe eens normaal.’

Denys: “Het Londen van net voor de Tweede Wereldoorlog is een goed voorbeeld. Dat was een neurotische stad: de psychoanalyse van Sigmund Freud verspreidde zich over de wijken en iedereen ging in therapie. Maar toen de bommen vielen, was driekwart van die mensen plotsklaps genezen. Voeding en veiligheid waren ineens veel belangrijker. Als je mentaal welzijn als norm stelt, is iedereen een potentiële psychiatrische patiënt. Dan krijgt iedereen last van klachten.”

Izabela: “Laat ons niet vergeten dat zelfmoorden en depressies heel veel voorkomen in België. Dat zijn toch geen luxeproblemen?”

Glorieux: “Het aantal zelfmoorden is wel aan het dalen.”

KU Leuven-psycholoog Bram Vervliet, die het boek Waarom we bang zijn schreef, betwist dat het aantal mentale problemen stijgt. Hij wijt dat louter aan demografie: we zijn met meer op de wereld, en dus zijn er ook meer mensen met angsten en depressies.

Denys: “Dat is absoluut níét correct. Wetenschappers zijn niet zo onnozel dat ze geen rekening houden met de aangroeiende bevolking. Het Nederlandse Trimbosinstituut doet al sinds 1996 uitgebreid onderzoek naar mentale klachten: tien jaar geleden had 17 procent van de Nederlanders daar last van, nu al een kwart. Op één staat angst, op twee depressie, op drie misbruik van verslavende middelen. In België heeft één op de zes een angststoornis. Die mensen zitten óók in jullie enquête.”

Glorieux: “Tenzij ze aan een fobie voor enquêtes lijden.” (lacht)

Zoeken mensen ook niet sneller hulp, terwijl ze vroeger hun problemen opkropten?

Denys: “Dat speelt zeker mee. Ignace en ik komen uit West-Vlaanderen: bij ons werd thuis nooit over gevoelens gesproken. Ik kropte veel op en daar heb ik last van gehad in mijn leven. Ik heb nooit geleerd om me kwetsbaar op te stellen en gevoelens te uiten. Daardoor heb ik dingen gemist.”

Izabela: “Nu is alles meer bespreekbaar en mogen jongens huilen. Als je sneller hulp zoekt, kun je vermijden dat mentale problemen escaleren. Dat is toch góéd? Maar oké, het mag inderdaad niet doorslaan. Wij mogen geen verloren generatie worden.”

IDIOOT CORONABELEID

Driekwart van de Vlamingen is ongerust over hun gezondheid en over de stabiliteit van onze overbevraagde gezondheidszorg. Slechts 53 procent is bang voor een nieuwe pandemie.

Glorieux: “Tijdens de coronacrisis schreeuwden mensen moord en brand. Dat was een vervelende periode, met veel doden en ambetante maatregelen, maar als je dat vergelijkt met de oorlogen in Gaza of Oekraïne, was het een rimpeling op het water.”

Professor Jonathan Holslag merkte toen op dat we er slecht voor staan ‘als dit al onze pijngrens is’. En u, meneer Denys, zei: ‘We moeten de pandemie omarmen en de dood in de ogen kijken.’

Denys: “Daar heb ik massa’s kritiek en zelfs doodsbedreigingen voor gekregen. Ik vond het coronabeleid in West-Europa idioot. Men heeft de samenleving ontwricht om een paar duizend doden te vermijden: vanuit historisch perspectief is dat bizar. Een pandemie is een terugkerend natuurfenomeen dat in de geschiedenis altijd voor veel slachtoffers zorgt. Maar wij aanvaarden dat niet meer. Net als een oorlog dwingt een pandemie ons om een stap terug te zetten en weerbaarheid te tonen: dat kunnen wij niet meer, omdat we al te lang in luxe leven. Van de minste tegenslag maken we een drama.”

De pandemie gaf een knak aan het mentale welzijn van veel jongeren. U vindt dus dat we die periode als een cadeau hadden moeten beschouwen?

Denys: “Ja, maar ze heeft niet lang genoeg geduurd. Voor de strijd tegen de klimaatopwarming en de overbevolking waren er beter 800 miljoen mensen omgekomen en had de pandemie een paar jaar langer moeten duren. Dan waren we er weerbaarder uitgekomen.”

Glorieux: (lacht ongemakkelijk) “Dat is toch een rare redenering.”

Denys: “Hangt ervan af hoe je naar de wereld kijkt: vanuit jezelf en je eigen familie, of vanuit het voortbestaan van onze soort? Onze bekommernis beperkt zich tot ons eigen leven en dat van onze kinderen. Ondanks de globalisering en digitalisering hebben wij onze wereld heel klein gemaakt, waardoor we kwetsbaarder en angstiger zijn geworden voor de buitenwereld. De oude generaties zijn op dat vlak bevoorrecht, omdat ze nog schaarste hebben gekend. Ze hadden het geluk urenlang te moeten lezen, bij gebrek aan kinder-tv, internet of smartphones. Ze weten nog dat je niet doodgaat van in de regen te fietsen. Daardoor zijn ze mentaal sterker.

“Wij hadden geen games en zaten elke woensdagnamiddag te wachten op Nonkel Bob. Dat duurde een uur, daarna kwam het nieuws en was het gedaan met tv kijken. Nu zijn er tienduizenden jeugdprogramma’s en kunnen kinderen op TikTok en YouTube filmpjes kijken tot ze scheel zien. Welke ouder heeft nog de discipline om daartegen op te treden en te zeggen: ‘Je gaat eerst een uur studeren of cello spelen’? Kinderen kunnen niet eens meer lézen.”

Izabela: “Zijn wij een softe generatie?”

Denys: “Soft en aandachtsgestoord. Jongeren zijn het zo gewoon om te swipen dat ze de vaardigheid missen om zich langer dan twintig minuten op iets te concentreren.”

Glorieux: “Zelf merk ik ook dat mijn concentratieboog korter is geworden door de beeld- en smartphonecultuur. Onlangs keek ik nog eens naar Once Upon a Time in the West: vroeger vond ik dat een fantastische film, nu moest ik me bedwingen om die eindeloze openingsscène niet door te spoelen.”

ANGSTCULTUUR

De angst voor de politieke situatie in België en Europa stijgt: 72 procent is daar ongerust over en bijna twee derde vreest dat het land onbestuurbaar wordt. Ook de vrees voor extreemrechts en extreemlinks groeit. Terecht?

Izabela: “Zeker. Vooral de opkomst van extreemrechts beangstigt me. In Amerika zou een herverkiezing van Trump de grap van het jaar zijn. Hij klinkt radicaler dan ooit en omschrijft zijn tegenstanders als ongedierte: bij ons was hij allang afgeserveerd. Maar ook in Italië, Zweden, Nederland, Hongarije en Argentinië kozen mensen voor extreemrechts, en in Vlaanderen bestaat de kans dat Vlaams Belang aan de macht komt.

“Mensen denken: de andere partijen hebben hun kans gehad, misschien kan een radicale partij mijn angsten wegnemen. Ik vrees dat ze teleurgesteld zullen worden. Je kunt hier alleen iets bereiken door samen te werken met andere partijen. Maar de tegenstellingen tussen Vlaanderen en Wallonië en de veelheid van partijen maken dat ons systeem helemaal kan vastlopen. Daar hoopt Vlaams Belang op.”

Glorieux: “In de jaren 30 voorzag bijna niemand dat het zó fout zou lopen. Soms ontstaat er een dynamiek die je niet meer onder controle hebt. Dat kan opnieuw gebeuren.”

Denys: “In het buitenland vinden ze België al dertig jaar onbestuurbaar, met al die regeringen en parlementen. Er is geen langetermijnvisie. Men kiest telkens voor ministapjes en onbevredigende compromissen, omdat het land onbestuurbaar is.”

Glorieux: “Maar zo slecht worden wij toch niet bestuurd? Integendeel! Neem het coronabeleid en de bescherming van onze koopkracht tijdens de energiecrisis: dat hebben onze regeringen uitstekend gedaan, in vergelijking met de rest van Europa. Onze sociale zekerheid is fantastisch, onze gezondheidszorg blijft wereldtop, we hebben nog altijd goed onderwijs, ook al gaan de PISA-cijfers achteruit. Mensen klagen altijd over onze overheidsdiensten, maar doorgaans werken die goed. Alleen ons openbaar vervoer, dat is een catastrofe.”

Izabela: “Ik ben mijn moeder nog altijd dankbaar dat ze naar hier is gevlucht, dus ik ben de laatste om te klagen over België. Maar het kan altijd beter. Politici moeten stoppen met kiezers te kopen met valse beloftes. Ik wil eerlijke politici, geen theater.”

Glorieux: “Krijgen we niet de politici die we verdienen? Serieuze politici worden schaars. Wie geen spektakel brengt, raakt niet meer verkozen. Als mensen zich niet beter informeren en nadenken voor ze hun stem uitbrengen, roepen ze het over zichzelf af.”

Een oud gezegde luidt: politiek is showbizz voor lelijke mensen.

Izabela: “Er is te veel focus op de poppetjes en te weinig op het beleid. Daarom doen politici ook mee aan showbizzprogramma’s en verkleden ze zich in wat weet ik allemaal. Dan denk ik: gaan díé mensen mij beschermen als er oorlog uitbreekt of onze pensioenen onbetaalbaar worden?”

Vlaams minister Hilde Crevits (cd&v) gaf recent forse kritiek op de media, die ‘bijdragen tot de verzuring en verruwing’ door te hard op het negatieve te focussen en de oplossingen amper aandacht te geven.

Glorieux: “De aandacht voor pipigate en de domme stoten van Conner Rousseau vond ik overdreven. Ook de politieke commentaarstukken in de kranten zijn vaak te negatief. Elke dag vertellen opiniemakers dat het allemaal op niks trekt: zo voeden ze de angst en het negativisme. Wij hebben het beter dan ooit en België blijft een geweldig land om in te leven. Mijn grootouders hebben honger geleden, twee wereldoorlogen meegemaakt, en wij zitten hier voortdurend te klagen…”

Izabela: “Ik waarschuw jongeren al jaren voor clickbait en fake news op sociale media. Je moet je informatie halen op betrouwbare nieuwssites, in journaals en debatprogramma’s. Helaas zie je ook in de mainstream media vaak polarisering en sensatie. Dat levert clicks en views op, maar het maakt mensen ook bang en zuur. Media moeten de bevolking informéren, in plaats van sensatie te creëren over futiliteiten die geen halve bladzijde waard zijn. Anders zagen ze de tak af waarop ze zitten en krijgt fake news helemaal vrij spel, zoals in de VS.”

Denys: “Wij leven in een angstcultuur en de media spelen daarop in. Angst is onze primaire reflex. Als we een vrouw in een boerka zien, denken we niet zoals een nieuwsgierig kind: o, wie zou achter dat venstertje zitten? Nee, we voelen ons bedreigd: misschien zit er een bommengordel onder. De media, politici en bedrijven cultiveren die angst om ons te motiveren om artikels te lezen, op hen te stemmen of te consumeren. ‘Wist je hoeveel ongelukken er gebeuren op gladde wegen? Koop winterbanden!’ Verzekeraars zijn verkopers van angst: je betaalt voor een gevoel van controle over elk mogelijk onheil dat je misschien zóú kunnen overkomen.

“Angst staat niet in verhouding tot de reële onveiligheid, maar tot onze overdreven behoefte aan controle. Hoe welvarender we worden, hoe meer we te verliezen hebben en hoe meer we willen controleren. Alles wat buiten die controle valt, maakt ons banger. De oplossing is niet de wereld nog veiliger maken, maar onze controledrang verminderen. Accepteren dat je ziek kunt worden en sterven, en dat de wereld niet vergaat als je je trein mist. Drink een koffie, maak er het beste van en neem de volgende.”

KLIMAAT EN MIGRATIE

2023 was wereldwijd het heetste jaar sinds de metingen, met een cascade van extreem weer. Toch blijkt uit onze enquête dat de Vlaming minder bang is voor hittegolven, bosbranden, overstromingen en tornado’s. Hoe komt dat?

Izabela: “Mensen lijden aan klimaatmoeheid. Onze generatie is op straat gekomen om iedereen wakker te schudden, maar het heeft amper effect gehad. De wereldleiders blijven treuzelen. Jongeren denken: als het nú niet wordt aangepakt, wanneer dan wel? Is dit het gevecht nog wel waard? Het is toch al te laat.”

Glorieux: “Misschien is dat ook een gemakkelijkheidsoplossing.”

Izabela: “Ik ken jongeren die zich laten steriliseren omdat ze geen kinderen op een wereld willen zetten die toch vergaat. Of ze worden depressief van het klimaatonheil. Zelf heb ik een andere houding: in mijn familie heeft angst geen plaats, wij laten ons niet doen. Ik zal tot mijn laatste snik vechten voor een betere wereld. Daar ligt een belangrijke rol weggelegd voor het onderwijs: jongeren hoop blijven geven, want de politiek heeft het al opgegeven.”

Denys: “Driekwart van de mensen vindt het klimaat belangrijk, maar vraag of ze bereid zijn om daar een beetje comfort voor in te leveren, en je houdt nog 15 procent over. ‘Het algemeen belang is belangrijk tot het mijn individueel belang schaadt.’ Het is ook verlokkelijk om in defaitisme te vervallen: als wij onze uitstoot tot nul beperken terwijl India en China volle bak blijven lozen, zijn we geen stap vooruit. En mensen krijgen rare boodschappen: een klimaattop in Dubai die wordt voorgezeten door een oliesjeik, een WK voetbal in Qatar waar je voor alles airco nodig hebt. Ik snap dat sommigen denken: foert.”

Na de vrees voor mislukte oogsten is de Vlaming vooral bang dat de klimaattransitie te veel zal kosten.

Izabela: “Dat snap ik. Een grote groep kan geen zonnepanelen, warmtepompen en elektrische auto’s betalen. We hebben niet veel tijd meer om een catastrofale opwarming te vermijden, maar het lukt alleen als het beleid iedereen meetrekt.”

Glorieux: “Mensen denken te veel aan zichzelf en snappen het collectieve belang niet meer. Sinds de coronacrisis wordt er meer gevlogen dan ooit. We aanvaarden ook niet meer dat de overheid zich moeit. Kijk naar het vuurwerkverbod op oudejaarsavond: ik heb nog nooit zoveel vuurwerk gezien in onze buurt! Dat was een collectieve fuck you naar de overheid. Maar als er een probleem opduikt, moet die overheid het wel oplossen. Dan is het: ‘Waarom is dit of dat nog niet gebeurd?’ Welke politicus durft nog onpopulaire, maar noodzakelijke maatregelen te nemen? En hoe vaak worden die actief tegengewerkt door burgers en organisaties? Nogmaals: we krijgen de politici die we verdienen.”

Opvallend is dat jongeren veel bezorgder zijn over het klimaat dan ouderen. Bij migratie is het andersom.

Glorieux: “Het klimaat maakt mij ook bang, maar tegelijk denk ik: binnen 25 jaar is het toch met mij gedaan. Oké, ik vraag me af in welke wereld mijn kleinkind zal opgroeien, maar ik geloof dat we het klimaatprobleem op lange termijn wel zullen oplossen. Op het vlak van migratie lijkt de tegenstelling me minder groot: ook onder jongeren is er veel racisme.”

Denys: “De meeste jongeren zijn inclusiever, omdat ze zijn opgegroeid in een diverse maatschappij. Mijn kinderen reizen de wereld rond en kijken niet op van hoofddoeken en andere huidskleuren. Zestigplussers denken nog meer in termen van ‘wij’ en ‘zij’. Bij de Nederlandse verkiezingen zag je dat migratie voor hen een heel belangrijk thema is.”

Izabela: “Het migratiebeleid is overal in Europa aan het verstrakken. Dat beangstigt me, want het kan een grote impact hebben op de mensenrechten van heel veel vluchtelingen.”

Toen u 3 jaar was, vluchtte uw moeder met haar kinderen van Oost-Congo naar België. Met Vlaams Belang aan de macht zouden jullie misschien nooit toegelaten zijn.

Izabela: “Die gedachte vind ik… moeilijk. Mijn moeder is gevlucht voor oorlogsgeweld en heeft in België aangeklopt om bescherming te vragen. Mensen laten niet voor hun plezier hun huis en familie achter, hè. Dat vraagt moed.”

Vlaams Belang pleit voor een migratiestop. Vluchtelingen moeten in de eigen regio opgevangen worden.

Izabela: “Dat is niet altijd mogelijk en het gebeurt vaak in erbarmelijke omstandigheden. Als hier oorlog uitbreekt, zullen Vlaams Belangers óók hopen dat ze naar een veilige regio kunnen vluchten om een nieuw leven op te bouwen. Door ons falende opvangbeleid moeten mensen in nood nu al jaren op straat slapen. Ik vind dat schrijnend. België is daar al duizenden keren voor veroordeeld, maar er verandert weinig.”

Glorieux: “Het migratiebeleid is al even niet meer onder controle. Kijk naar de tentenkampen, kraakpanden, daklozen en de onveiligheid in de Brusselse stations. Hopelijk kan de Europese migratiedeal het tij keren. Volgens staatssecretaris Nicole de Moor zou dat akkoord de toestroom naar België met twee derde kunnen verminderen.

“Ik schrik er wel van dat mensen banger zijn voor migratie dan om zelf ernstig ziek te worden, zoals jullie onderzoek aantoont. Hebben we nu echt zóveel last van de mensen die erbij komen? Onveiligheid is toch niet alleen de schuld van migranten?”

Denys: “Of je last hebt van migratie, hangt af van je eigen leefsituatie. Mijn oudste zoon woonde tijdens zijn studie in een verloederd appartementsblok in een buitenwijk van Amersfoort, tussen allemaal migranten en moslims: dat veranderde zijn kijk op migratie. Als je weinig geld hebt en moet overleven in een extreem cultuurvreemde omgeving, lijdt dat tot agressie en haat.”

Izabela: “Veel Vlamingen zijn bang dat ‘ze’ hier alles komen afpakken, maar de meeste nieuwkomers komen hier niet om te profiteren. Zodra mijn mama papieren had, ging ze werken. En er zijn ook Vlamingen die profiteren van het systeem, maar dat lijken mensen minder erg te vinden. Dat begrijp ik niet. Waarom moet er altijd een zondebok zijn?”

© Humo