CHECK - Doodse blik en vreemde pas in cirkels: "zombieherten" gaan viraal op sociale media

"Zombie deer in USA", "Zombie deer virus" of "zombie apocalypse": als je video-app TikTok mag geloven, moeten we allemaal vrezen voor zieke herten die op zombies lijken en ons kunnen besmetten.

"Dit dier is eigenlijk al dood, maar weet het gewoon nog niet", vertelt een gebruiker. Hij laat een hert zien dat cirkels om zichzelf loopt. "En dat allemaal door de angstaanjagende chronic wasting disease." Meer dan acht miljoen mensen bekeken zijn video.

Bekijk hier de TikTok-video: 

Onze redactie krijgt de laatste dagen veel vragen van jongeren of ze dit filmpje en tientallen andere moeten geloven. De hashtag “#zombiedeer” (zombiehert, red.) is intussen al meer dan 99,7 miljoen keer bekeken op TikTok. Toch is er geen reden tot paniek.

"Chronic wasting disease" (CWD) is een bestaande, dodelijke infectieziekte bij hertachtigen zoals edelherten, elanden en rendieren. Zoals de naam zelf aangeeft, gaan de dieren chronisch "slijten" of verzwakken. "Het tast het centrale zenuwstelsel aan en is verwant aan de "gekkekoeienziekte", vertelt bioloog Herwig Leirs (UAntwerpen).

"De dieren gaan zich na een tijd vreemd gedragen. Ze lopen bijvoorbeeld raar, zijn niet meer bang voor mensen, verliezen speeksel, vermageren fel en krijgen een lege blik." Door die symptomen wordt het in de volksmond de "zombieziekte" genoemd.

"Die rare bewegingen en gedragingen zijn wel atypische symptomen", weet Stefan Roels van Sciensano. Het instituut controleert mogelijke gevallen van dergelijke ziektes. "Een hert dat rondjes draait kan evengoed een bacteriële infectie hebben in plaats van chronic wasting disease. Je moet een dier testen om zeker te zijn. Wat wel regelmatig voorkomt bij deze gevallen is een longontsteking, waarschijnlijk te wijten aan slikstoornissen."

De ziekte verspreidt zich via speeksel, bloed, urine en uitwerpselen en heeft altijd de dood tot gevolg. Er bestaat geen behandeling of vaccin om het te bestrijden. "Dat komt omdat de ziekte ontstaat door een lichaamseigen eiwit, een prion, dat niet meer afbreekbaar is door de normale lichaamsenzymen", vertelt Roels. "Bij een grote uitbraak is de beste oplossing om de dieren te elimineren. Dat deed Noorwegen bijvoorbeeld toen een populatie rendieren besmet bleek in 2016."

Waarom is het nu zo populair op sociale media? In november vorig jaar werd een dood besmet hert gevonden in Yellowstone National Park in de VS. Het is de eerste keer dat de ziekte wordt opgemerkt in het park, ook al komt de ziekte er al (in grote aantallen) sinds de jaren 60 voor bij hertachtigen in gevangenschap en sinds de jaren 80 in het wild. Momenteel woedt opnieuw een epidemie van de ziekte. 

In Europa komt de ziekte minder voor. Pas in 2016 werd voor het eerst een case gevonden, in Noorwegen. De meeste recente cases, zo'n 31, doken de afgelopen jaren op in Noorwegen, Zweden en Finland.

In ons land zijn voorlopig geen gevallen bekend. Stefan Roels voerde samen met collega’s in 2005 en 2006 een grootschalig onderzoek uit in Vlaanderen en Wallonië bij 1.000 in het wild levende reeën en edelherten. "Er werd geen enkel positief geval voor CWD teruggevonden", was de conclusie. "Voorlopig zijn er ook geen aanwijzingen voor besmettingen op dit moment."

Tot nu toe is de ziekte niet vastgesteld bij mensen. Toch roept het Amerikaanse CDC (Centre for Disease Control and Prevention) op om op te passen met het eten van (zelf geschoten) hertenvlees. Het roept voornamelijk jagers op om direct contact met hertenbloed te vermijden en het vlees te laten testen op CWD voor consumptie. Experten vrezen dat de ziekte anders zou kunnen overspringen op mensen.

Al lijkt de kans daartoe wel klein. "Bij sommige primaten, apen verwant aan de mens, werd het al vastgesteld", vertelt Kristof Baert, onderzoeker en dierenarts bij het Instituut voor Natuur en Bosonderzoek. Dat bleek onder andere uit een studie uit 2017 waarbij apen geïnfecteerd hertenvlees of hersenen gevoed kregen. "Vandaar de voorzorgsmaatregelen en waarschuwingen in de VS. Er wordt al jaren gewaarschuwd, want we kunnen het nooit helemaal uitsluiten."

Stefan Roels verwijst naar een andere studie bij mensapen die dan weer geen overdracht aantoonde. "Het was een onderzoek op makaken die net geen CWD kregen. Voorlopig zijn er dus geen duidelijke bewijzen dat CWD overdraagbaar is naar de mens. Dat blijkt ook uit andere studies." Dat bevestigt ook het Europees Voedselagentschap (EFSA) in dit rapport. 

De Amerikaanse Alliance for Public Wildlife heeft berekend dat jaarlijks ongeveer 15.000 geïnfecteerde hertachtigen worden opgegeten door mensen.

In de video met 8 miljoen views is naar alle waarschijnlijkheid inderdaad een hert met CWD te zien. "Die cirkelgang wijst op een centrale zenuwstoornis", zegt Kristof Baert. "Het zou een gevolg van chronic wasting disease (CWD) kunnen zijn."

"Al kan hier ook iets anders aan de basis liggen, zoals een tumor in de hersenen. Je zou het dier moeten kunnen testen om zeker te zijn." Ook Herwig Leirs en Stefan Roels achten het mogelijk dat dit CWD is. De video werd in 2017 gemaakt door een Amerikaanse Youtuber en jager.

Maar op TikTok circuleren ook valse of misleidende video’s over zombieherten. Deze video met bijna 4 miljoen views bijvoorbeeld toont een hert dat uit de dood lijkt op te staan. Volgens gebruikers zou het ook een hert met CWD zijn, maar het is een fragment uit de Zuid-Koreaanse zombiefilm "Train to Busan."

In een andere video (1,7 miljoen views) is dan weer een hert te zien dat een heel andere ziekte heeft. "Het lijkt een ongewoon ernstig geval van fibroma’s. Dat zijn door virussen veroorzaakte goedaardige tumoren", vertelt Herwig Leirs.