Wat ik wil begrijpen is: waarom? Waarom Trump?

Cheryl Sharp, een 47-jarige verkoopmedewerkster en een van de vele inwoners van Iowa die vorige maand aanwezig waren op een uitverkochte Trump-rally in hun staat, meende vrij zeker te weten waarom Donald Trump zoveel aantrekkingskracht uitoefent op veel kiezers. Voor haar en vele anderen, zei ze, is zijn belangrijkste kwaliteit kracht: hij heeft de kracht om het land veilig te houden, nieuwe oorlogen te voorkomen en ervoor te zorgen dat de economie blijft draaien.

“Het is belangrijk dat je president kracht uitstraalt, wereldwijd, zodat er wederzijds respect ontstaat tussen ons en andere landen, en misschien een beetje angst voor ons”, vertelde ze me. “Niet iedereen mag hem, maar het is goed om niet aardig gevonden te worden. Sterk zijn is beter.” Sharp gaf grif toe dat niet alles wat Trump zegt geweldig is, maar ze zag dat als een onderdeel van een persoonlijkheid die geschikt is voor het presidentschap.

Drie dagen later, tijdens een rally in New Hampshire, brachten Scott Bobbitt en zijn vrouw Heather ook de kracht van Trump ter sprake. “Hij dwingt respect en angst af over de hele wereld”, vertelde Scott Bobbitt me. “Veel mensen zijn bang voor hem omdat hij doet wat hij zegt.”

Acht jaar geleden begon ik voor het eerst Trump-rally’s bij te wonen om hem beter te proberen begrijpen. Toen werd hij nog gezien als een grap, iemand met weinig tot geen kans op het winnen van de Republikeinse nominatie, laat staan het presidentschap. Ik raakte onder de indruk van zijn charisma en de controle die hij uitoefende over zijn publiek.

Ik verwachtte een stuntelende beroemdheid, maar aanschouwde een politicus die de basis legde voor een krachtige politieke heroriëntering rond onderwerpen die te gemakkelijk terzijde worden geschoven door het bipartisan establishment in Washington. Daaronder vallen: de achteruitgang van de binnenlandse industrie, de nadelen van globalisering, de erfenis van de oorlog in Irak en de Amerikaanse betrokkenheid bij buitenlandse oorlogen in het algemeen en, uiteraard, immigratie.

Critici bestempelen Trump al jaren als autoritair, vooral nadat hij de verkiezingsuitslag van 2020 ongedaan probeerde te maken, wat culmineerde in de aanval op het Capitool op 6 januari 2021. Ik bestudeer het fenomeen autoritarisme al jaren en ik denk dat het belangrijk is om aandacht te besteden aan de standpunten en motivaties van kiezers die autoritaire politici steunen, zelfs wanneer deze figuren door velen worden gezien als bedreigingen voor de democratische orde.

Overal ter wereld worden zulke politici niet alleen democratisch verkozen, vaak behouden ze na hun eerste termijn ook nog eens genoeg steun onder de bevolking om herkozen te worden. Opiniepeilingen wijzen er sterk op dat Trump een redelijke kans heeft om in november weer president te worden. En hij heeft duidelijk zijn greep op de Republikeinse basis behouden: zijn Republikeinse uitdagers lijken te hengelen naar het vicepresidentschap of hebben moeite om te stijgen in de peilingen.

Wat ik wil begrijpen is: waarom? Waarom Trump? Zelfs als deze kiezers niet tevreden zijn met Joe Biden, waarom stemmen ze dan niet op een minder polariserende Republikein, een die geen aanklachten aan zijn been heeft en geen dictatoriale neigingen vertoont?

Kracht en charisma

In mijn gesprekken met meer dan honderd kiezers gebruikte niemand het woord ‘autoritair’. Dat hoeft niet te verrassen; veel gewone mensen denken niet op die manier. Als je je alleen op labels concentreert, sla je de bal mis.

Autoritaire leiders stralen kwaliteiten uit die veel kiezers – en niet alleen Trump-stemmers – bewonderen: kracht, controle, soms zelfs een ‘het doel heiligt de middelen’-ingesteldheid. Wat ik hoor van kiezers die geneigd zijn voor Trump te stemmen, is dat hij een bijzonder vermogen heeft om de economie beter voor de mensen te laten draaien en dat hij een harde, ‘don’t mess with me’-absolutist is, wat volgens hen zal helpen om nieuwe oorlogen te voorkomen. Zijn aanhangers zien hem ook als een authentieke sterke man die geen typische politicus is en Trump verkoopt die boodschap heel goed aan zijn achterban.

In New Hampshire zei Jackie Fashjian tegen mij over Trumps termijn: “Hij is geen nieuwe oorlogen begonnen. Onze economie was geweldig. De brandstofprijs lag onder de 2 dollar per gallon. Voor mij is het gewoon gezond verstand. If it ain’t broke, don’t fix it.”

Kiezer na kiezer vertelde me dat ze Biden te zwak en te oud vinden om opnieuw president te worden. Ze zeggen dezelfde dingen als Trump: dat hij seniel is, van de trap valt, vergeet waar hij het over heeft terwijl hij praat, enzovoort. Joe Biden, zo waarschuwde Trump de menigte in Iowa grimmig, “kan geen twee coherente zinnen achtereen zeggen, maar is wel verantwoordelijk voor onderhandelingen over kernwapens in de Derde Wereldoorlog”.

Nationale peilingen laten zien dat kiezers zich meer zorgen maken over de leeftijd van Biden dan over die van Trump. Als Biden en Trump dit jaar weer tegenover elkaar komen te staan in de presidentsverkiezingen, dan zullen ze respectievelijk 81 en 78 jaar oud zijn.

Opiniepeilingen tonen ook aan dat kiezers geloven dat Trump het beter zou doen dan Biden op het gebied van economie, immigratie en buitenlands beleid. Neem nu het laatste. Veel Trump-aanhangers vertelden me dat als Trump president was geweest, de oorlog in Oekraïne niet zou zijn uitgebroken omdat hij sterk genoeg zou zijn geweest om gevreesd te worden door Vladimir Poetin of slim genoeg om, indien nodig, een deal met hem te sluiten. Ook zou Hamas Israël niet hebben durven aan te vallen, meenden enkelen. Als bewijs daarvoor zagen zij het feit dat deze oorlogen pas na Trumps termijn zijn begonnen.

Leiders die zich erg bezighouden met kracht uitstralen en als authentiek gepercipieerd worden, noemen politicologen ‘competitive authoritarians’. In hun regimes worden veel van de basisprincipes van de liberale democratie geschonden, maar er worden regelmatig verkiezingen gehouden, grotendeels zonder wijdverspreide fraude. Veel politicologen rekenen Indiaas premier Narendra Modi, Turks president Recep Tayyip Erdogan en Hongaars premier Viktor Orbán tot deze categorie.

Net als veel van deze rechtse populisten verkondigt Trump de boodschap dat hij alleen sterk genoeg is om zijn land welvarend te houden en van een vreedzame toekomst te verzekeren in deze enge wereld. Vlak na zijn recente verpletterende herverkiezing zei Orbán dat zijn partij had gewonnen, ondanks dat iedereen tegen hem was en dat hij er nu voor zou zorgen dat Hongarije “sterk, rijk en groen” zou worden. In Iowa prees Trump Orbán en zei vervolgens: “Vier jaar lang heb ik Amerika veilig gehouden. Ik heb Israël veilig gehouden. Ik heb Oekraïne veilig gehouden en ik heb de hele wereld veilig gehouden.”

Wanneer hij dergelijke woorden uitspreekt, onderbreekt de menigte hem vaak met applaus en gejuich, terwijl ze uit de mond van een andere politicus wellicht totaal ongeloofwaardig zouden klinken. Dat is het effect van zijn charisma. Charisma is een onderschat aspect van politiek succes en is niet noodzakelijkerwijs gekoppeld aan het politieke standpunt van een politicus. Bill Clinton en Barack Obama waren bijvoorbeeld ook charismatisch.

Charisma is zo belangrijk in de politiek dat Max Weber, een van de grondleggers van de sociologie, charismatische autoriteit – naast wettelijke en traditionele autoriteit – beschreef als een van de drie soorten macht die mensen als legitiem beschouwen. Charismatische leiders, zo schreef Weber, “hebben een bepaalde persoonlijke eigenschap die hen onderscheidt van gewone mensen”, en mensen hebben zulke individuen dan ook graag als leider, vooral wanneer ze het gevoel hebben dat het moeilijke tijden zijn.

Dictatoriale neigingen

Hoe zit het dan met de democratie? Ik heb veel Trump-aanhangers gesproken over de gebeurtenissen op 6 januari 2021 op het Capitool. Ik ontmoette geen enkele uitgesproken voorstander van wat er die dag heeft plaatsgevonden, maar veel mensen relativeerden de gebeurtenissen. Steeds meer gescheiden informatieomgevingen en het versplinterde medialandschap in de VS geven vorm aan de manier waarop mensen tegen die dag aankijken.

Sommige Trump-aanhangers zeiden dat de bestorming werd uitgevoerd door extremisten die niet de basis van Trump vertegenwoordigden. Hebben sommige Black Lives Matter-demonstranten zich dan niet laten meeslepen en zelfs zaken van zwarte mensen beschadigd?, zei Jackie Fashjian. En Debbie Finch vroeg me of Kamala Harris verantwoordelijk zou moeten worden gesteld voor de schade die tijdens de Black Lives Matter-protesten werd aangericht.

Cheryl Sharp vertelde dat ze zich geen zorgen maakt over Trumps vermeende dictatoriale neigingen. Voor haar stellen de bevooroordeelde mainstream media hem verkeerd voor: “Hij wilde zeggen dat hij vanaf dag één executive orders zou gebruiken, zoals ook anderen doen. Executive orders omzeilen het Congres, maar dat is hoe het tegenwoordig gaat. Hij was sarcastisch en zei niet dat hij een echte dictator zou zijn.”

Het is gemakkelijk te begrijpen waarom de politieke boodschap van Trump voor velen de bezorgdheden over het democratische proces overschaduwt. Een kleine schending van het recht op een eerlijk proces hier, een beetje smeergeld daar... is dat nu zo erg? Alle politici zijn toch corrupt?

Politici die macht uitoefenen ten koste van de liberale democratie is geen nieuw fenomeen in de Verenigde Staten, noch in de rest van de wereld. Thomas Jefferson maakte zich er al zorgen over. Plato ook. Misschien kan het inzicht dat de aantrekkingskracht van Trump niet zo mysterieus is mensen helpen ermee om te gaan.

_{© The New York Times}