Hersenletsel of verstikking: wetsdokters lijnrecht tegenover elkaar in zaak-Chovanec

Ook vandaag werd er in de raadkamer van Charleroi nog een hele dag achter gesloten deuren gepleit over de zaak-Jozef Chovanec. Uitzonderlijk werden er twee dagen uitgetrokken voor de pleidooien. Of het tot een proces komt, zal de raadkamer op 25 maart uitspraak over doen.

Om het geheugen nog even op te frissen: de Slovaakse man van 38 stierf bijna zes jaar geleden nadat de politie hem in bedwang gehouden had op de luchthaven van Charleroi. De grote vraag die centraal staat: hoe stierf hij precies? 

Geen sinecure om uit te maken, zo blijkt. Want de wetsartsen staan lijnrecht tegenover elkaar. 

Volgens het verslag van het gerecht stierf Chovanec aan een hersenletsel doordat hij met zijn hoofd tegen de muur gebonkt had. Volgens datzelfde verslag stierf hij dus niet door verstikking. "Er werden geen sporen aangetroffen van een tekort aan zuurstof", klinkt het.

Bij de tegenexpertise klinkt een ander verhaal. De weduwe van Chovanec schakelde eigen deskundigen in, onder wie ook de gerenommeerde wetsarts Wim Van De Voorde. Volgens hen is verstikking wél de meest plausibele oorzaak. En dan wordt er natuurlijk in de richting van de agenten gekeken. 

"Eigenlijk was het voor het parket al snel duidelijk dat Chovanec zichzelf om het leven gebracht heeft door met zijn hoofd tegen de celdeur te bonken", legt justitiejournalist Philip Heymans uit in de gloednieuwe podcast "Onder ons: Crimi". "In 2019 was het parket klaar met het onderzoek en zeiden ze: "Hier is niets aan de hand, hier hoeft niemand voor de rechtbank te komen"."

"Op dat moment heeft de weduwe van Chovanec Belgische advocaten ingeschakeld, die hebben er dan hun experts bijgehaald en die komen tot een heel andere conclusie. Dat is de reden dat het zo lang geduurd heeft: er is veel extra onderzoek gebeurd, dat nog niet gebeurd was."

"Je zou denken: je doet een autopsie en je ziet waaraan die man gestorven is", vraagt ook collega Fatma Taspinar zich af. "En toch hebben we hier twee wetsartsen die tot een compleet verschillende conclusie komen. Hoe kan zoiets?"

"Ik kan me voorstellen dat het niet altijd 100 procent zeker uit te maken valt, maar deze discussie is wel opmerkelijk", vult Heymans aan. "In rechtbanken gebeurt het bijvoorbeeld wel vaker tussen psychiaters van enerzijds het gerecht, en anderzijds de verdediging. De ene zegt dan: ja, toerekeningsvatbaar. Terwijl het bij de andere klinkt: nee, niet toerekeningsvatbaar."

"Die discussies heb je vaker, maar dan gaat het over iets psychisch en daar is het veel minder vaak zwart-wit", gaat hij voort. "Bij iets dat medisch, fysiek vast te stellen valt, heb je die discussies minder. Je ziet wel dat rechters vaker geneigd zijn om het oordeel van de expert van het gerecht te volgen, en niet zozeer de expert van de andere partij, in dit geval de weduwe van Chovanec."

De conclusie: "Je hebt nu twee dokters die er anders naar kijken, en een rechter - die geen dokter is - moet de knoop doorhakken: wie heeft er gelijk?". 

Als het tot een proces komt weliswaar...

Ja, hoe kan zoiets? En gebeurt het vaak? We leggen de vraag voor aan Christl Verbiest, tandarts en forensisch deskundige. "Het komt toch regelmatig voor", vertelt ze in "De ochtend". "Niet bij elk dossier natuurlijk, maar bij belangrijke dossiers hangt er natuurlijk veel vanaf."

In elk verslag heb je twee delen, legt ze uit. "Het objectieve deel: het lichaam en de feiten worden onderzocht, er zijn een aantal onderzoeken... Daar komen objectieve, neutrale feiten uit, die gemakkelijk te beschrijven zijn. Een autopsie verloopt via een vast patroon, dat bij alle ziekenhuizen ongeveer overeenkomt. Daar zal het verschil niet inzitten."

"Maar er is ook altijd een subjectief deel in een verslag", gaat ze voort, "want je moet ook de interpretatie van die objectieve feiten doen. En ook die moet je neerschrijven. Je moet proberen om een medische grijswaarde om te zetten in een juridische waarheid."

Daarnaast is het ook belangrijk wie je precies aanstelt. "Als de onderzoeksrechter je aanstelt, krijg je alle gegevens, je krijgt het dossier, kan dat inkijken. Als je door de andere partij aangesteld wordt, de verdediging van de dader, van het slachtoffer, van de familie, die hebben een ander verhaal, een ander inzicht. En dan kijk je anders, want als tweede in zo'n zaak heb je een ander verhaal dan als eerste."

In het geval van Chovanec wijst de ene expert op een hersenletsel als doodsoorzaak, terwijl de andere in de richting van verstikking kijkt. "Het is niet zo één op één. Een medische bevinding omzetten in een juridische waarheid is niet zo evident. De ene arts zal denken: van dat hersenletsel kan je zeker sterven. Een andere arts - met misschien andere achtergrondinfo - denkt misschien: nee, dat kan niet."

Dan is het finaal aan de rechter om de knoop door te hakken wie hij volgt. "In principe zal de rechter aan de beide deskundigen vragen om te komen en hun standpunt te verdedigen. We mogen niet vergeten dat het de rechter is die onafhankelijk beslist hoe hij de zaak ziet. Hij kent het dossier, hij krijgt alle verslagen en uiteindelijk beslist hij autonoom."  

Zelf heeft Verbiest het één keer gehad dat ze tot bij de rechter werd geroepen. Het ging over een moordzaak, waarbij het gebit van het slachtoffer onderzocht moest worden. Volgens Verbiest ging het over een minderjarig meisje, de tegenexpertise had het over een meerderjarig meisje. "Ik moest uitleggen waarom ik het zo zag, en mijn collega anders. En uiteindelijk beslist de rechter."

En opmerkelijk: ze kennen zelden de uitslag van een zaak. "Grote correctionele zaken, of zaken voor het hof van assisen uiteraard wel, maar eigenlijk kennen we heel zelden de afloop van een zaak. Het zijn er ook massaal veel."