CHECK - Vergelijking Els Ampe tussen leefloon en pensioen zelfstandige is misleidend

"U weet, het leefloon is 1.707 euro. Als iemand zelfstandig is en 45 jaar werkt, heeft die maar 1.703 euro. Dat klopt niet." Met die uitspraak zorgt Els Ampe, politica en medeoprichter van de partij Voor U, momenteel voor verwarring en vragen op sociale media. De video is een fragment uit het programma "De zevende dag" op VRT1 van afgelopen zondag. Ampe verspreidt het nu zelf op haar onlinekanalen. 

Hoewel Ampe in het fragment in het midden laat wie dit leefloonbedrag krijgt, interpreteren de meeste mensen het als dat van een alleenstaande. Net omdat ze het vergelijkt met het pensioen van een alleenstaande zelfstandige. Dat blijkt uit reacties als: "1707 leefloon? wast ma waar" en "Onwaarheden (...) gebruiken om mensen weer tegen elkaar op te zetten". Op TikTok werd de video al 44.900 keer bekeken, op X 39.200 keer. 

Intussen verduidelijkt Ampe in reacties onder haar bericht op X dat ze het leefloon van iemand met gezinslast bedoelde. Hoe zit het nu? 

Een leefloon is een maandelijkse som geld die je kan krijgen als je huidige inkomsten het niet toelaten een behoorlijk bestaan te hebben. Je krijgt zo'n leefloon niet zomaar, zegt Nathalie Debast van de VVSG (Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten). De VVSG is ook verantwoordelijk voor de OCMW's in ons land. "Het leefloon vormt het sluitstuk van onze sociale zekerheid. Pas als je nergens anders recht op hebt, is het een optie."

Want, zo stelt Debast, er zijn voorwaarden aan verbonden. "Je moet je werkelijke verblijfplaats in België hebben, meerderjarig zijn of door huwelijk meerderjarig verklaard zijn, onvoldoende inkomsten hebben, er geen aanspraak op kunnen maken of niet in staat zijn inkomsten te verwerven door persoonlijke inspanningen of andere middelen. Daarnaast moet je bereid zijn om te werken, tenzij je ziek bent of er billijkheidsredenen zijn."

"Het wordt ook niet zomaar toegekend, integendeel", gaat ze verder. "De maatschappelijk werker van het OCMW doet een uitvoerig sociaal onderzoek naar de administratieve, financiële en psychosociale toestand van de hulpvrager. De raad of het bijzonder comité beslist over de toekenning en de voorwaarden."

De 1.707 euro waar Els Ampe over spreekt, is niet het bedrag dat een alleenstaande krijgt, maar mensen met een gezin ten laste. "Een gezin ten laste" betekent dat de betrokkene moet samenwonen met minstens 1 minderjarig kind ten laste. "Een inwonende partner die ook een leefloon nodig heeft, verandert niets aan dat bedrag. Als gezin krijg je maximaal 1.707 euro", verduidelijkt Nathalie Debast van VVSG.   

Concreet zijn onderstaande de leefloonbedragen per gezinssituatie, zoals ook te lezen is op de website van de federale overheid (1 november 2023). De bedragen zijn onbelast.

Bovenstaande bedragen zijn "basisbedragen", wat iemand in theorie maximaal kan krijgen. Afhankelijk van je situatie, kan dat bedrag nog lager zijn. "De wet verplicht het OCMW een berekening van de bestaansmiddelen te maken", legt Debast uit. "Het algemene principe is dat alle bestaansmiddelen in aanmerking worden genomen, behalve wat de wet uitdrukkelijk vrijstelt."

Zo worden kindergeld en studietoelage niet meegerekend, maar inkomsten uit arbeid of een deel van het spaargeld wel. "Wat er bijvoorbeeld kan toe leiden dat een alleenstaande uiteindelijk 800 euro leefloon krijgt, in plaats van 1.263,17 euro", aldus Debast.

Het leefloon zal niet hoger zijn dan bovenstaande, maar kan wel aangevuld worden via andere wegen. "Stel dat je moet huren op de private markt en er niet komt met je leefloon, dan kan het OCMW je een huur- of energietoelage geven", vertelt Debast. "Maar, iedereen kan hier een beroep op doen, niet alleen mensen met een leefloon. Ook een gepensioneerde zelfstandige kan naar het OCMW gaan om deze aanvullende steun aan te vragen."

Waar komt nu die 1.703 euro pensioen vandaan, het bedrag waar Ampe over spreekt? Dat is het bruto minimumpensioen voor alleenstaande zelfstandigen met een volledige loopbaan van 45 jaar, volgens de tarieven die golden in november 2023.  

Het uiteindelijke bedrag staat altijd in verhouding tot het aantal jaren dat men gewerkt heeft. Als iemand bijvoorbeeld 30 jaar gewerkt heeft, dan krijgt die 30/45 van het bedrag van een minimumpensioen.

Bovendien is het volgens experten niet correct om leeflonen en pensioenen met elkaar te vergelijken. Nathalie Debast van de VVSG benadrukt dat Ampe appelen met peren vergelijkt. "Een gezin is niet hetzelfde als een alleenstaande. Een leefloon en een pensioen al helemaal niet. Het is fundamenteel onjuist om twee verschillende systemen uit onze sociale zekerheid te vergelijken door er per systeem een bedrag uit te pikken."

Dit bevestigt ook Stijn Baert, professor arbeidseconomie aan de UGent. "Bij een toekenning van een leefloon wordt rekening gehouden met je spaarcenten, dat wordt gezien als inkomst. Bij een pensioen is dat niet. Als zelfstandige kun je een vermogen opgebouwd hebben op basis van de winsten die je gemaakt hebt en dat spaargeld kun je combineren met het pensioen dat je van de overheid krijgt." 

Daarnaast merkt professor en pensioenexpert Marjan Maes (KU Leuven) op dat de bedragen die Ampe noemt, niet stroken met de realiteit. "Er zijn bijvoorbeeld zeer weinig zelfstandigen die een volledige loopbaan van 45 jaar uitdoen", vertelt ze. "De meesten hebben een gemengde loopbaan als werknemer en zelfstandige. Dat beïnvloedt het pensioen. Het gemiddelde brutopensioen van die groep was vorig jaar 1.417 euro. Het is zeker zo dat de link tussen bijdragebetaling en pensioenbetaling zwak is in ons land, maar de cijfers zo presenteren helpt niet echt om dat punt te maken."