Hoe vertaal je "Erop of eronder" van Pommelien Thijs in gebarentaal? "We zoeken naar gebaren die passen op de muziek"

Niet alleen Pommelien Thijs, die maar liefst 5 prijzen in de wacht sleepte, mocht schitteren tijdens de MIA’s. Ook verschillende gebarentolken spatten tijdens de uitzending van het scherm. Zij vertolkten voor het eerst live de ene na de andere hit.

Hoe begin je daar precies aan, een hele muziekshow vertolken naar Vlaamse Gebarentaal? Els Demarre, tolk Vlaamse Gebarentaal, doet het hele proces uit de doeken in "Zijn er nog vragen?" op Radio 1.

De gebarentolken beginnen bij het begin: de muziek zelf. "Eerst krijgen we een playlist. Die muziek verdelen we onder elkaar. Dan zet ik het liedje heel veel op, zodanig dat ik me de sfeer van de muziek eigen maak."

"Daarna zoek ik de teksten op, als die er al zijn." Van een letterlijke vertaling is geen sprake. Dat kan ook niet, legt Demarre uit. "Vlaamse Gebarentaal heeft een eigen grammatica. Mensen denken vaak dat we tegenover één woord één gebaar stellen, maar dat is absoluut niet waar."

"Brood voor morgenvroeg" van Bart Peeters bijvoorbeeld wordt in die grammatica vertaald naar "morgenvroeg heeft brood". 

De volgende stap, dat is het harde blokwerk. Gevolgd door oefenwerk en ten slotte, de live-uitzending. "Op het moment dat het uitgezonden werd, waren we op Ketnet te zien. We hebben dus alles simultaan vertolkt."

Er komen nog heel wat andere factoren bij kijken. Zo moet ook het ritme van de muziek aangegeven worden. "Als doven naar een concert gaan, voelen ze de trillingen van de bassen en kunnen ze zich daar een ritme bij voorstellen. Op televisie is dat niet echt zo, dus wij geven dat ritme aan met ons lichaam."

"We dansen een beetje mee, maar geven het ritme ook mee met de gebaren. Als het staccato gezongen wordt, dan zullen we staccato gebaren. We zoeken echt naar gebaren die passen op de muziek."

"Mimiek is ook een belangrijk onderdeel van gebarentaal." Dat illustreert ze met de trappen van vergelijking in het Nederlands. "Je hebt het woord boos, maar je hebt ook woest: dat blijft hetzelfde gebaar, maar dat wordt met een andere mimiek gebaard."

Ook als iets op lieflijke toon gezongen wordt, zet de tolk een lieflijk gezicht op.

De moeilijkste nummers om te vertolken, zijn volgens Demarre liedjes met veel beeldspraak. Daar is een logische verklaring voor. "Je vertaalt altijd naar betekenis in gebarentaal, en niet letterlijk. Je geeft de intenties mee van de spreker."

Neem nu "erop of eronder" van Pommelien Thijs. "Eigenlijk is de vertaling van het liedje: ofwel ga je door als koppel, ofwel ga je uiteen. Dat vertelden mijn gebaren." Niet zomaar een beweging naar boven of beneden, dus.

Bij zo'n vertolking komt dus heel wat kijken. Veel voorbereiding, mimiek, niet te letterlijk vertalen... "en dat probeer je nog elegant te doen ook", lacht Demarre.