Moeten we (nog meer) op onze hoede zijn voor Chinese spionage?

Tijdens de reis van premier De Croo naar China begin dit jaar werd het nog maar eens duidelijk: China is niet te vertrouwen als het op (cyber)spionage aankomt. En dus reisden de ministers en zakenlui met 'burner phones' naar China en lieten ze hun persoonlijke laptop thuis. Er werd hen ook geadviseerd om geen vertrouwelijke gesprekken te voeren in openbare ruimtes.

Een van de onderwerpen die de premier bij zijn ambtgenoot in Peking aankaartte was het omkoopschandaal rond Vlaams-Belang politicus Frank Creyelman. De Croo was "not amused" dat China op die manier probeerde in te grijpen in het politieke debat in ons land. De Chinese premier ontkende dat de agent die Creyelman omkocht iemand van hen was, maar beloofde mee te werken aan een onderzoek.

Nergens ter wereld hebben ze zoveel ervaring met Chinese spionage als in Taiwan. Volgens ruwe schattingen zouden er 100.000 tot zelfs 200.000 Chinese spionnen onder de Taiwanezen verblijven. "De meesten wonen net als wij heel lang in Taiwan," zegt onderzoeker Ronan Fu van de Academia Sinica in Taipei, "Maar het kan letterlijk om het even wie zijn. Van een gepensioneerde generaal tot zelfs een influencer op YouTube."

Ook de motieven zijn uiteenlopend: het gaat van militaire informatie inwinnen of bedrijfsspionage - denk aan de geavanceerde Taiwanese chips - tot beïnvloeding. "De bedoeling is om China als niet-bedreigend voor te stellen en de Taiwanese bevolking via een stroom aan desinformatie aan het twijfelen te zetten." Taiwan is al 70 jaar een laboratorium voor Chinese spionage volgens Ronan Fu, maar hij is ervan overtuigd dat ook ons land met Brussel als hoofdstad van de EU en de zetel van de NAVO een aantrekkelijke plek is voor Chinese spionnen.

Een organisatie die dat laatste in kaart brengt is de Spaanse NGO Safeguard Defenders, een mensenrechtenorganisatie die 2 jaar geleden onthulde dat China zonder medeweten van de lokale overheid tientallen politiekantoren heeft opgezet in verschillende Europese steden. Politiekantoren werden er in ons land niet gevonden, maar volgens Safeguard Defenders zijn hier wel 53 zogenaamde "consulaire vrijwilligers" actief.

Officieel hebben die als taak om Chinese burgers bij te staan als hun paspoort wordt gestolen of wanneer ze bijvoorbeeld een nieuw rijbewijs moeten aanvragen. Maar de agenten doen veel meer, zegt de Vlaamse Laura Harth: "Ze worden ook ingezet om de Chinese diaspora in het oog te houden en alle kritiek op Peking de kop in te drukken. Ze zijn de ogen en oren van de Chinese communistische partij in België."

Achter die vrijwilligers staat het machtige United Front. "Die organisatie heeft als doel de invloed van China in de wereld uit te breiden. Dat doen ze ook door politici, academici en zakenlui in gastlanden te benaderen om zo een positief beeld van China te verspreiden, de zogenaamde "Tell the China story well"-doctrine. Sinds Xi Jinping aan de macht is in China heeft de organisatie almaar aan belang gewonnen."

Niet alle praktijken die China toepast zijn strafbaar, dat benadrukt ook de Staatsveiligheid in haar recente jaarrapport. "China maakt gebruik van het hele kluwen, gaande van legitieme lobbying, tot inmenging, spionage en zelfs economische chantage", zegt directeur-generaal Francisca Bostyn. "Er is dus een grote grijze zone".

Overigens zijn spionage en "buitenlandse inmenging" - beslissingsprocessen proberen beïnvloeden met ongeoorloofde, clandestiene en heimelijke middelen - op dit moment moeilijk te bestraffen, omdat de wetsartikelen over spionage nog dateren van de periode van het interbellum. Als het van minister van justitie Van Tigchelt afhangt, zou dat binnenkort moeten veranderen. 

China schrikt er niet voor terug om ook academici van bij ons voor de kar te spannen. Zo werd Jonathan Holslag, professor Internationale politiek aan de VUB, in het begin van zijn carrière verschillende keren benaderd. "Tijdens mijn eerste bezoek aan Shanghai bood men mij bij het afscheid een dik gevulde enveloppe met dollarbiljetten aan, als begin van de samenwerking, zoals dat heet." 

"Echte pogingen tot omkoping waren het niet maar wel een poging tot incorporatie: ik werd verondersteld geen kritiek te leveren op China en al mijn informatie te delen". Holslag pleit voor de invoering van een gedragscode voor politici en academici. "Wij zijn een bijzonder open land en dat moet ook zo blijven. Maar dat betekent wel dat onze inlichtingendiensten in staat moeten zijn om die uitwisselingen in de gaten te houden."

Overigens vindt Holslag dat het op veel vlakken al te laat is. "Bijvoorbeeld  op vlak van industriële spionage hebben we China 30 jaar lang gewoon laten doen. Het is pas de laatste jaren dat we meer op onze hoede zijn en dat de capaciteit bij de staatsveiligheid wordt vergroot."

Een ex-politicus die nauwe banden met China onderhoudt is voormalig premier Yves Leterme. Op dit ogenblik werkt hij voor een Chinees investeringsfonds. Hij schrikt er niet voor terug om in een promofilmpje op de Chinese staatszender de lof van China te zingen. "Ik ben van oordeel dat de sociaaleconomische vooruitgang die China de afgelopen decennia heeft geboekt, een van de meest positieve ontwikkelingen is van na de Tweede Wereldoorlog. Dat zeg ik hier en dat zeg ik ginder".

Zelf waarschuwt hij voor hysterie als het over onze relaties met China gaat: "We hebben in ons land nog altijd uitdrukkelijk de bedoeling om zeer nauwe economische banden met China te ontwikkelen. Heel wat Belgische bedrijven hebben er economische belangen. Dus het is geen optie om ons af te sluiten voor diepere economische relaties met China. Natuurlijk moet dat gebeuren met vrijwaring van onze eigen belangen, zowel op economisch vlak, op het vlak van veiligheid."

Voor Jonathan Holslag is China geen land als een ander. "Het blijft een dictatuur met een communistisch regime dat er niet voor terugschrikt om elke Chinese staatsburger in het buitenland in te zetten als een wapen. Ik vind dat een verwerpelijk beleid."

Holslag is ervan overtuigd dat we ons beter moeten wapenen tegen de pogingen van de Chinese staat om ook bij ons meer invloed te verwerven. "Dat lijdt geen twijfel. Op onze hoede zijn en er vooral ook voor zorgen dat we wendbaar en weerbaar blijven in een wereld waar we van alle kanten onder druk worden gezet."

Leterme pleit voor nuance. "Ik denk dat wij een andere visie hebben over hoe je een staat inricht, hoe je gezagsuitoefening legitimeert. Maar als je dat gaat hanteren als criterium om al dan niet samen te werken, dan schakel je de helft van de landen van de wereld uit. Zeker met China kunnen we ons dat niet permitteren."

Wil je te weten komen hoe onze andere experten het risico van Chinese spionage  inschatten? Luister dan naar de volledige aflevering van de podcast "China voorbij de muur". Jouw reactie is welkom op chinavoorbijdemuur@vrt.be