‘Flagrant hoe openlijk en ongestoord deze mensen konden opereren’: hoe Poetins mannetje vanuit Brussel de Russische economie draaiende houdt

Twee jaar na het begin van de oorlog zitten nog steeds tal van gaten in het net van westerse sancties tegen Rusland. Er worden chips gehaald uit Europese huishoudapparaten die in oude Sovjetrepublieken aankomen. Er wordt gesmokkeld via Turkije of China. En dan zijn er nog Russische spionnen, die van over heel de wereld Rusland sancties helpen ontwijken.

Nieuwswebsite The Insider bracht nu aan het licht dat er een Russische spion vanuit Brussel zijn land een handje helpt. Het gaat om Viktor Labin, een spion van de Russische geheime inlichtingendienst GRU, die vanuit Brussel Europese technologie bezorgt aan het Russische bedrijf Sonatek. Dat bedrijf fungeert als tussenschakel: in 2022 leverde Sonatek materiaal aan achttien Russische defensiebedrijven. Het gaat bijvoorbeeld om meetmachines die nodig zijn voor de productie van een Kinzhal-raket: een hypersonische ballistische raket die vliegdekschepen kan vernietigen.

Opvallend aan het hele verhaal is dat het om een weinig verdoken familiehandel gaat. Vader Viktor Labin is de spil in het verhaal. Hij is de oprichter van het bedrijf Groupe d’Investissement Financier. Dat bedrijf levert toestellen en ander materiaal aan Sonatek, dat in handen is van zijn 35-jarige zoon Ruslan Labin. En dan is er Viktors oudste zoon nog: Roman Labin. Hij staat op documenten van het bedrijf Groupe d’Investissement Financier als codirecteur geregistreerd.

Roman leeft geen kluizenaarsbestaan in Europa. Hij is actief betrokken in pro-Russische betogingen. In een video uit 2013 is hij te zien als vertaler op een anti-Amerikaans protest in Parijs. Ook was hij prominent aanwezig op een protestactie in Brussel ‘tegen Oekraïens fascisme’ in 2014.

“Op zich hoeft het ons niet te verbazen dat hier Russische spionnen opduiken”, zegt Kenneth Lasoen, professor inlichtingendiensten aan de UAntwerpen. “Maar het is wel flagrant hoe openlijk en ongestoord deze mensen konden opereren.”

Diplomatie als cover

Volgens Ben De Jong, Nederlands expert op het gebied van inlichtingendiensten, heeft Rusland sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie drie soorten spionnen in westerse landen geïnstalleerd. Een belangrijke groep zijn diplomaten. Veel Russische diplomaten hebben een diplomatieke functie als cover en werken vooral voor de Russische inlichtingendiensten om westerse landen te beïnvloeden of er politieke inlichtingen te verzamelen. Zo gingen westerse inlichtingendiensten er al jaren van uit dat een op de drie Russische diplomaten in ons land een verdoken inlichtingenofficier was.

Daarnaast doet Rusland een beroep op zogeheten ‘illegalen’. Dat zijn Russische inlichtingenofficiers die vaak met een fictieve, niet-Russische identiteit in het buitenland opereren. Zo zette de Nederlandse geheime dienst in 2022 een Russische GRU-officier het land uit. De man was vanuit Brazilië naar Nederland gereisd met een Braziliaanse identiteit. Hij stond op het punt een stage te beginnen bij het Internationaal Strafhof, waar op dat moment een onderzoek gestart was naar oorlogsmisdaden van Rusland in Oekraïne.

De derde groep zijn Russische staatsburgers zonder duidelijke link met de overheid die in het buitenland gevestigd zijn, zoals Viktor Labin. Onderzoek van The Insider toont aan dat hij al rond 2000 in België kwam wonen. Dat hij zijn intrek nam in Ukkel, is geen toeval. Daar is de Russische ambassade gelegen en bevond zich het bastion van Russische inlichtingendiensten in ons land. “De meeste Russische spionnen vestigen zich in die buurt", zegt Lasoen. “Als ze gevaar zouden lopen, weten ze dat ze snel in de ambassade kunnen schuilen.” Ook Viktors zoon Ruslan zou zich in Ukkel vestigen.

Russisch netwerk

Dat Viktors handelsactiviteiten zo lang onder de radar konden blijven, hangt volgens De Jong samen met zijn lange verblijf in ons land. “Sinds 2000 had hij de tijd om zijn netwerk uit te bouwen. Dat wekte wellicht weinig argwaan op, want in Europa hebben we sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie nu eenmaal tal van Russische handelaars. Toen de EU na de Russische invasie sancties uitriep, kon hij wellicht van dat netwerk gebruikmaken om naar Rusland te blijven exporteren.”

Als reactie op de inval van Rusland in februari 2022 werden in Europese landen honderden Russische diplomaten uitgewezen. Ook in ons land werden Russische diplomaten persona non grata verklaard en het land uitgezet, omdat vermoed werd dat ze zich schuldig maakten aan spionage. “Die uitwijzing heeft een grote klap toegebracht aan het Russische inlichtingenapparaat”, zegt De Jong. “Maar het is een illusie om te denken dat Rusland dan geen andere kanalen vindt. Dat toont ook dit verhaal.”

Het kabinet van minister van Justitie Paul Van Tigchelt (Open Vld) wijst erop dat die spionagedreiging een prioriteit is. Het aantal werknemers bij Staatsveiligheid is deze legislatuur verdubbeld van zo’n 500 tot 1.000. Toch vraagt Lasoen zich af of we voorbereid zijn op die buitenlandse dreiging. “Meer volk vertaalt zich niet onmiddellijk in meer expertise. De CIA stelt dat het minstens zes jaar duurt voor nieuwe werknemers weten wat ze doen in inlichtingenzaken. Ik vrees dat in Brussel dan ook nog heel wat onder de radar blijft tot er meer mensen in contraspionage opgeleid zijn.”