Rekenhofrapport kritisch voor personeelsbesparingen Vlaamse overheid en uitbestedingen: “Mensen voelen zich in de steek gelaten”

Net als de voorgaande Vlaamse regeringen legde ook de huidige regering-Jambon de Vlaamse overheid een personeelsbesparing op: 1.440 personeelsleden minder, goed voor een jaarlijkse loonkost van 75 miljoen euro. Uit cijfers blijkt dat die ambitie eind 2022 al voor 93 procent was gerealiseerd, zo merkt het Rekenhof op.

Maar in de realiteit is het totale aantal personeelsleden bij de Vlaamse overheid lichtjes gestegen, meer bepaald van 29.011 eind 2019 naar 29.119 eind 2022. Dat komt vooral omdat men een aantal diensten - zoals Opgroeien, de loodsen bij het agentschap Maritieme Dienstverlening en Kust, personeel van de justitiehuizen - uit de besparingsoefening heeft gehouden.

De ruimte die is vrijgekomen voor de personeelsbesparingen, is volgens het Rekenhof “benut voor extra aanwervingen voor bijkomende opdrachten uit het regeerakkoord, crisissituaties (denk aan de Covid-19-crisis of de Oekraïnecrisis, red.) en het relanceplan”.

Door de personeelsbesparingen moeten overheidsdiensten ook steeds meer zaken uitbesteden. Sommige vaststellingen lijken daarbij ronduit alarmerend. Zo besteedt niet alleen twee derde van de entiteiten taken uit door de personeelsbesparingen, in 25 van de 35 entiteiten gaat het ook om ‘kerntaken’. Meer dan de helft van de entiteiten geeft ook aan dat ze door de uitbestedingen “de interne knowhow onvoldoende kunnen waarborgen”.

De uitbestedingskosten nemen duidelijk toe. Een voorbeeld: bij de entiteiten die aangesloten zijn op het boekhoudkundig systeem van de Vlaamse overheid (OraFin) is de kost voor de inzet van fysieke personen die verband houden met uitbestedingen gestegen van 449 miljoen euro naar 612 miljoen euro in 2022. Opvallend detail: de kosteneffectiviteit van de uitbestedingen wordt amper geanalyseerd en waar de analyse wél gebeurde, bleek dat de uitbesteding nooit kosteneffectiever was.

Nog een pijnlijke vaststelling: in de meeste entiteiten waar er bespaard werd, is er sprake van een toename van de werkdruk, werkstress en burn-out. “De entiteiten schrijven dat in grote mate toe aan de personeelsbesparingen, maar ook aan toegenomen of complexere taken en de COVID-19-crisis”, aldus het Rekenhof.

Volgens het rapport lag de afwezigheid door ziekte, arbeidsongevallen en familiale redenen in 2022 ook op het hoogste niveau sinds 2014. Sinds 2019 zijn het aantal langdurig zieken, het aantal personeelsleden met deeltijdse prestaties om medische redenen en de afwezigheidsduur meer dan verdubbeld.

Het Rekenhof concludeert dat de huidige besparingsronde “hoofdzakelijk kwantitatief is opgezet en gerealiseerd”. “De beoogde ambities voor een slanke, performante, burgergerichte en toegankelijke overheid zijn niet gestructureerd, maar eerder ad hoc en beperkt behaald”, klinkt het nog.

“Groen is altijd kritisch geweest voor blinde besparingen. En het onderzoek van het Rekenhof bevestigt waar wij voor vreesden: de opeenvolgende besparingen van de centrumrechtse, Vlaamse regeringen hebben er diep op ingehakt en hebben grote gevolgen voor de dienstverlening naar de burgers toe.” Dat stelt fractieleider Mieke Schauvliege in een reactie op het onderzoek van het Rekenhof.

Schauvliege herinnert eraan dat het onderzoek er kwam op aandringen van Groen. “Door de blinde besparingen van Jambon voelen mensen zich in de steek gelaten: de personeelsbesparingen bij de zorginspectie hebben geleid tot menselijke drama’s in de kinderopvang en de ouderenzorg, de milieu-inspectie heeft mensen tekort om milieu-regels te handhaven en terwijl de nood aan nieuwe en gerenoveerde sociale woningen almaar groter wordt, krijgt de Vlaamse overheid maar een fractie van het budget besteed in de bouw van sociale woningen.”

Volgens de Groen-fractieleider moet de volgende Vlaamse regering de blinde besparingen via de “mislukte kaasschaafmethode” stopzetten en van haar kerntaken en dienstverlening naar de burger opnieuw prioriteit maken.

Ook Vooruit haalt uit naar de Vlaamse regering. “De Vlaamse regering heeft de voorbije jaren haar eigen administratie afgebouwd. En dat heeft duidelijke negatieve gevolgen op haar werking”, zegt Vlaams fractieleider Hannelore Goeman (Vooruit). “De Vlaming kan niet meer rekenen op de overheid voor fundamentele kerntaken. De Vlaamse overheid is slecht bestuurd, de Vlaming is slechter af. Altijd maar meer betalen voor minder kwaliteit en mindere goede dienstverlening. Dat wordt de erfenis die Jan Jambon achterlaat.”

Vlaams Parlementslid Thijs Verbeurgt wijst erop dat de Vlaamse Regering haar kerntaken massaal uitbesteedde aan consultants en andere privébedrijven, zonder structurele kwaliteitsbewaking. “In tijden van crisis moet externe ondersteuning mogelijk zijn. Maar wanneer tegelijkertijd de eigen interne kennis wordt afgebouwd, wordt de overheid volledig afhankelijk van dure consultants. En die blinde inzet van consultants en externe adviseurs wordt op vandaag niet structureel opgevolgd. Er is dus nauwelijks zicht op de gevolgen of uitkomst van deze dienstverlening. Daar waar men het wel monitort, blijkt de kosten-batenanalyse unaniem negatief.”