Rusland heeft soldaten nodig, dus mogen vrouwen geen abortus meer plegen

De boodschap op de billboards die de afgelopen maanden in Russische steden verschenen, laat weinig aan de verbeelding over. Op de poster staat links een foetus en rechts een jochie in camouflage-uniform dat salueert, met op zijn hoofd een legerhelm die tot over zijn oren zakt. ‘Bescherm mij vandaag’, zegt de foetus, waarop het jongetje antwoordt: ‘zodat ik u morgen kan beschermen’. Afzender: een religieuze Russisch-orthodoxe stichting.

Van oudsher kent Rusland liberale abortuswetgeving. Vrouwen kunnen tot twaalf weken in hun zwangerschap voor een abortus kiezen. Indien de bevruchting het resultaat is van verkrachting, is die grens 22 weken en zwangerschapsafbrekingen om medische redenen zijn altijd toegestaan. Een publiek debat over abortus was er niet of nauwelijks.

Maar sinds het begin van de oorlog in Oekraïne laait de abortusdiscussie op. Religieus-conservatieve organisaties en politici trekken het recht op abortus publiekelijk in twijfel. Ze liften mee op de radicaal conservatieve draai die het Kremlin maakte; dat portretteert Rusland nu graag als baken van traditionele familiewaarden in een wereld waarin het decadente Westen zijn verdorven moraal opdringt.

Afgelopen zomer sprak minister van volksgezondheid Michail Moerasjko van een ‘perverse trend’ onder vrouwen, die hen voorschrijft “eerst een opleiding te doen, carrière te maken en hun materiële welzijn te garanderen vóórdat ze ervoor zorgen dat ze kinderen krijgen.” Hij koppelde zijn uitspraak aan een oproep tot strengere controles op de verkoop van abortuspillen.

Anti-abortuskruistocht

Ook parlementsvoorzitter Vjatsjeslav Volodin deed zijn beklag over “van die vrouwen die geen kinderen willen, katten adopteren en het rustig aan doen tot hun veertigste”. Hij wil een landelijk verbod op abortussen bij privéklinieken. Bij staatsklinieken proberen artsen volgens tal van patiëntengetuigenissen vrouwen al langer te ontmoedigen een zwangerschap af te breken.

De afgelopen maanden nam een aantal regio’s het voortouw in de anti-abortuskruistocht. Zo kan ‘het aanzetten tot abortus’ in Mordovië, Tver en Kaliningrad nu worden beboet. Elders gaven privéklinieken gehoor aan oproepen uit religieuze hoek om afstand te doen van hun vergunning om abortussen uit te voeren. Onder meer in Tatarstan, Tsjeljabinsk, Koersk en het geannexeerde Oekraïense schiereiland de Krim verrichten tal van privéklinieken geen abortussen meer.

Tegenstanders van abortus komen dikwijls op de proppen met het demografie-argument: het geboortecijfer in Rusland loopt al jaren terug. In juni 2023 registreerde het land het laagste aantal pasgeborenen sinds de Tweede Wereldoorlog. Per vrouw worden er in Rusland nog maar 1,42 kinderen geboren, waar 2,1 kind nodig is om de bevolking stabiel te houden. De cijfers zijn koren op de molen van anti-abortusstemmen zoals patriarch Kirill, het hoofd van de Russisch-orthodoxe kerk. In november stelde hij dat “de bevolking toe zal nemen als we leren vrouwen te ontmoedigen om abortussen te plegen”.

Al veel minder abortussen

Wetenschappers menen dat dit argument kant noch wal raakt. Historisch gezien bestaat er geen verband tussen het geboortecijfer en het aantal abortussen. In The Financial Times wees de Russische demograaf Aleksej Rasjka erop dat in 1988, toen het geboortecijfer rond de 2,12 lag, er in Rusland nog ruim vier miljoen zwangerschappen werden afgebroken, terwijl dat er in 2022 rond de 300.000 waren, waarvan er 120.000 om medische redenen. Sterker, het aantal abortussen onder vrouwen jonger dan 25 jaar ligt in Rusland onder het EU-gemiddelde en vrijwillige abortussen komen het meest voor onder getrouwde vrouwen die al kinderen hebben.

Waarom dan toch die oplaaiende discussie? Of zoals de Russische mensenrechtenadvocaat en activiste Alena Popava het op Telegram verwoordde: “Er is geen abortusepidemie in het land, dus waarom komt dit onderwerp nu naar de oppervlakte drijven?” Een antwoord formuleerde ze ook: “Populisme schiet altijd te hulp als het nodig is om de aandacht af te leiden van werkelijke problemen. Oorlog is de reden voor het dalende geboortecijfer. De mannelijke bevolking krimpt ook als gevolg van de oorlog. Maar ons wordt verteld dat het de schuld van abortus is.”

En dat brengt het verhaal terug bij de anti-abortusposters. Door het probleem van de krimpende bevolking te koppelen aan de strijd voor traditionele waarden en zelfs de verdediging van het moederland, spelen conservatieve organisaties en politici in op een gevoel van patriottisme en nationalistisch plichtsbesef. Gaat heen en zet meer soldaten op de wereld, lijkt de achterliggende boodschap.

Een credo dat ook in de politiek steeds luider klinkt en aansluit bij het conservatieve discours dat het Kremlin sinds de invasie van Oekraïne tot staatsideologie heeft verheven. Hoewel president Poetin in december nog stelde tegen een abortusverbod te zijn, zei hij ook dat zwangerschapsafbrekingen tegen het staatsbelang ingaan. Vrouwen zouden, zo stelde Poetin, “het leven van het kind moeten beschermen om het demografische probleem op te lossen”.