Lichtmis, lichtfestival of de bosmarmot: begin februari snakken we naar lente

Niet alleen in Gent, maar ook in Bergen kun je dezer dagen genieten van een lichtfestival. En de timing is niet toevallig. Na de lange en donkere wintermaand januari is het hoog tijd voor een vonkje licht. 

Het aantal uren daglicht is al flink aan het toenemen: op 1 februari komt de zon al 23 minuten vroeger op (om 8.19 uur) dan op 21 december (8.42 uur), en gaat ook 52 minuten later onder (om 17.33 uur in plaats van om 16.39 uur).

Samengeteld hebben we dus  al een uur en een kwartier meer licht. Je ziet het aan de natuur: er bloeien al sneeuwklokjes en het groen van de narcissen priemt uit de koude grond. Op stal zijn al de eerste lammeren geboren.

Om dat prille, prille begin van lente (of tenminste toch het verlangen ernaar) te markeren zijn er eind januari, begin februari allerlei feesten, tradities en rituelen. Sommige al eeuwenoud.

Op 1 februari is er bijvoorbeeld Imbolc, een van de vier festivals van de Keltische kalender. Precies in het midden tussen de winterzonnewende op 21 december en de lente-equinox op 21 maart.

Imbolc is een vruchtbaarheidsfeest dat ook gevierd wordt als Saint Brigid’s day in Ierland. Vorig jaar was dat voor het eerst een vrije feestdag daar. Sint Birgit staat voor vrouwelijke kracht, naast de Ierse patroonheilige Patrick.

Tijdens Imbolc worden winterse attributen uit huis verwijderd, om plaats te ruimen voor de lente. Een vroege lenteschoonmaak als het ware.

Op 2 februari vieren gelovige katholieken Maria Lichtmis. Dat is precies 40 dagen na Kerstmis, na de geboorte van Jezus Christus. Op dat moment werd baby Jezus volgens de Joodse traditie door zijn moeder Maria “gepresenteerd” in de tempel en “vrijgekocht” door de priesters geld of andere offergaven te geven. Het is een vaak afgebeeld tafereel in de kunst. 

Op Lichtmis worden traditioneel kaarsen gewijd en in processie gedragen. “Candlemass” heet het feest in het Engels. Wereldser is de gewoonte om pannenkoeken te bakken. “Geen vrouwke zo arm, of ze maakt met Lichtmis haar panneke warm”, luidt een  - nogal dubbelzinnig - spreekwoord. De pannenkoeken zouden qua vorm en kleur naar de zon verwijzen.

Toch kan mooi weer begin februari ook misleidend zijn. “Lichtmis helder en rein, het zal een lange winter zijn” is een weerspreuk die elk jaar wordt getoetst in de Verenigde Staten en in Canada. Op 2 februari is het daar “Groundhog day”, waarbij alle ogen en camera's gericht zijn op Phil de groundhog, of bosmarmot, in het plaatsje Punxsutawney in Pennsylvania. 

Als Phil uit zijn hol tevoorschijn komt en zijn schaduw ziet (als het met andere woorden een heldere dag is), dan kruipt hij terug in zijn leger en duurt de winter nog zes weken. Is het een grijze dag zonder schaduw, dan is de lente dichterbij dan gedacht.

In de filmkomedie “Groundhog day” uit 1993 speelt Bill Murray een tv-reporter die tegen zijn zin verslag moet doen van het jaarlijkse bosmarmottengebeuren. Hij komt in een tijdslus terecht, waarbij dezelfde dag zich blijft herhalen.

Bij ons zijn de lichtfestivals in verschillende steden nieuwe rituelen om het moment te vieren. In Bergen is er tot en met 4 februari een parcours met 27 lichtinstallaties, in het teken van 100 jaar surrealisme.

Gent verwacht 800.000 open monden van verbazing voor 31 lichtkunstwerken langs een route van 7 kilometer. Gent Lichtfestival is open tot en met 4 februari.

Van 15 tot 18 februari is Brussel aan de beurt met het Bright Festival. Vuur en licht om de donkere winter te verjagen: het is zo oud als de mensheid.