Hamas is ook na 117 dagen oorlog niet verslagen: welke opties heeft het Israëlische leger nog?

Scenario 1: De oorlog gaat door, maar wordt minder grootschalig

‘De oorlog zal nog lang duren’, waarschuwde Israëls hoogste militair, chef-staf Herzi Halevi, vorige week nadat hij de plek had bezocht waar 21 soldaten waren omgekomen na een Hamas-aanval. ‘Er staan ons nog veel uitdagingen te wachten, maar wij vergeten niet waarom we oorlog voeren.’ De woordvoerder van het leger benadrukt op zijn beurt al weken dat de strijd nog zeker geheel 2024 zal voortduren.

Als Israël dat inderdaad van plan is, lijkt het voor de hand te liggen om de intensiteit van de oorlog te verminderen. De hele wereld, inclusief de VS, dringt hierop aan. Israël ruilt in dit scenario de grootschalige, verwoestende campagne in voor kleinschalige, precisie-gerichte operaties van onder andere commando-eenheden. Zij moeten de militaire infrastructuur van Hamas verder ontmantelen, de leiders Yahya Sinwar en Mohamed Deif opsporen en de 132 Israëlische gijzelaars vinden.

Hoelang zo’n militaire campagne op kleinere schaal gaat duren, is ongewis. Het leger zegt tot nu toe zo’n 9.000 van de naar schatting 30.000 Hamas-strijders te hebben gedood. Nog eens 8.000 zouden gewond zijn geraakt.

Tegelijkertijd past Hamas zijn tactieken aan om minder kwetsbaar te zijn. Gevolg: in de laatste zes weken zouden, ondanks de zware gevechten in het zuiden, ‘slechts’ 2.000 strijders zijn gedood. De totale vernietiging die Israël voorstaat, is dus nog lang niet in beeld.

Volgens Amerikaanse inlichtingendiensten heeft de militaire tak van Hamas, ondanks de 30.000 Israëlische luchtaanvallen tot nu toe en de inzet van 295.000 reservisten, genoeg strijders en wapens om de oorlog nog vele maanden vol te kunnen houden. De Amerikaanse regering zou nu tot de conclusie zijn gekomen dat het haalbaarder is om Hamas als veiligheidsgevaar uit te schakelen dan het helemaal te vernietigen.

Dat heeft deels te maken met het omvangrijke tunnelnetwerk in Gaza. De Israëlische generaal-majoor buiten dienst Yitzhak Brik betoogt in een opiniestuk in de Israëlische krant Haaretz dat vernietiging van de tunnels op korte termijn onmogelijk is. Niet alleen gaat het leger er nu vanuit dat het langer is dan was gedacht, zo’n 700 kilometer in plaats van 400 kilometer, ook zou volgens Amerikaanse en Israëlische functionarissen 80 procent intact zijn.

Zuiveren

Vernietiging gaat volgens Brik jaren duren, ten koste van veel doden. “Geloof het leger en de Israëlische deskundigen niet”, concludeert Brik. “Er is geen oplossing voor het tunnelnetwerk van Hamas.”

Ook brigade-generaal buiten dienst Ruud Vermeulen, die als Nederlandse stafofficier grote militaire operaties hielp plannen, is kritisch over het scenario waarbij Israël de oorlog voortzet, maar een standje lager. “Daarmee schakel je Hamas evenmin uit en zal het Israël ook niet lukken de gijzelaars terug te krijgen.”

Volgens Vermeulen is Israël er niet in geslaagd grote delen van Gaza, zoals het noorden, helemaal te ‘zuiveren’ van Hamas-strijders. Hamas keert alweer terug naar noordelijk Gaza, zo meldde The Guardian dinsdag, om de strijd te hervatten en het bestuur te herstellen.

Vermeulen: “Hamas dweilt nu door het hele gebied heen. Het Israëlische leger heeft geen zicht op wie burgers zijn en wie strijders zijn. Strijders verplaatsen zich gewoon met de bevolking mee. Dat is het bekende waterbedeffect.”

Een ander nadeel van het scenario met precisie-aanvallen, is dat Israël nog steeds een grote troepenmacht nodig heeft om een groot gebied te bewaken en te beveiligen. In elk geval zolang de onderhandelingen duren over hoe de Palestijnse bevolking kan terugkeren naar hun huizen en wie Gaza moet besturen.

Scenario 2: Israël en Hamas sluiten een deal over de beëindiging van de oorlog en de vrijlating van alle gijzelaars

Premier Bibi Netanyahu benadrukt om de haverklap dat Israël met minder dan de ‘totale overwinning’ geen genoegen zal nemen. Dat betekent “de vernietiging van Hamas en de terugkeer van onze gijzelaars”, aldus de premier.

In Israël klinkt echter steeds vaker de vraag of beide oorlogsdoelen wel haalbaar zijn. ‘Wie spreekt over de absolute nederlaag van Hamas, spreekt niet de waarheid’, aldus voormalig chef-staf Gadi Eisenkot, die in december zijn zoon en een neef verloor in Gaza, in een tv-interview. “Daarom mogen we geen sterke verhalen vertellen.”

De bazen van de Amerikaanse en Israëlische inlichtingendiensten onderhandelen momenteel met Qatar en Egypte, die mede namens Hamas aan tafel zitten, over een deal die voorziet in vrijlating van alle gijzelaars. Hamas eist in ruil daarvoor een permanente wapenstilstand en terugtrekking van alle Israëlische troepen uit Gaza, terwijl Israël niet verder wil gaan dan een tijdelijk bestand.

Dood Hamas-leiders

In dit scenario zwicht premier Netanyahu voor de grote druk van de families van de gijzelaars en de Amerikaanse president Joe Biden, die het voortduren van de Gaza-oorlog niet kan gebruiken in zijn verkiezingscampagne. Wat Israël zou kunnen aanmoedigen om zo’n deal te sluiten, is als het lukt Hamas-leiders Yahya Sinwar en zijn militaire man Mohamed Deif te pakken of te doden.

Een Israëlische terugtrekking zou ook makkelijker zijn als duidelijk is wie het bestuur in Gaza overneemt. De VS willen dat het gematigde Palestijnse bestuur van president Mahmoud Abbas deze rol op zich neemt, eventueel gesteund door een internationale vredesmacht.

Vermeulen gelooft niet dat een internationale deal vrede zal brengen, zeker als Hamas nog bestaat. “Deze optie lost niks op, over zes maanden laait de strijd weer op”, zegt hij. “Tenzij er uitzicht is op een tweestatenoplossing. De Palestijnen moeten een perspectief hebben. Er zou dan voor tien tot vijftien jaar een vredesmacht in Gaza moeten komen, het liefst van Europese en Arabische staten. En voor een klein deel met Amerikaanse militairen, om Israël gerust te stellen. In die tijd moet Gaza herbouwd worden.”

Een andere reden waarom Netanyahu eieren voor zijn geld zou kunnen kiezen, is de haalbaarheid van het oorlogsplan dat zijn leger nu afwerkt om Hamas te verslaan. Als het het Hamas-bolwerk Khan Younis, waar nu zwaar wordt gevochten, inneemt, blijft alleen nog Rafah over, bij de Egyptische grens. Daar hebben nu meer dan een miljoen Palestijnen hun toevlucht gezocht. De frontale aanval openen op Rafah, waar Egypte niet blij mee zal zijn, zou weleens een brug te ver kunnen zijn voor de Israëlische leiders.

Scenario 3: Israël blijft permanent aanwezig in Gaza

In dit ‘nachtmerriescenario’, voor de Palestijnen én voor Israël, blijft het Israëlische leger nog lange tijd verantwoordelijk voor de veiligheid in Gaza. Dat zou nodig zijn als het niet lukt Hamas te verslaan, er geen alternatief Palestijns bestuur van de grond komt en andere internationale plannen mislukken. Israël, dat Gaza in 2007 opgaf, zou er dan weer permanent aanwezig zijn.

Het leger zou dan vanuit bases buiten de steden en langs de grens opereren om te voorkomen dat Hamas of andere militante bewegingen opnieuw Israëlisch grondgebied aanvallen. “Dat gaat veel Israëlische militairen het leven kosten”, aldus Vermeulen. “Het leger wordt een bezettingsmacht. Militairen zijn dan sitting ducks, kwetsbaar voor verrassingsaanvallen van Hamas.”

Deze kwetsbaarheid was een van de redenen voor de Israëlische terugtrekking in 2007. Vermeulen: “Er komt dan straks weer een moment, na veel militaire doden, dat Israël zegt: hier houden we mee op, wij sluiten het gebied helemaal af. Sommige Israëlische politici roepen nu zelfs dat alle Palestijnen maar uit Gaza weg moeten.”