Van "oog kwijt" tot "4 minuten gedaan alsof ik dood was": 2 cipiers getuigen over agressie door gedetineerden

24 juli 2019. Die dag zal Jan Sigmans niet meer vergeten. Hij stapte toen samen met twee collega's een cel binnen in de hoogbeveiligde afdeling van de gevangenis in Brugge - een afdeling waar toen de moeilijkste gedetineerden zaten, maar die nu niet meer bestaat. In de cel huisde een 28-jarige Tsjetsjeense kooivechter.

"Hij kwam net uit de douche en viel ons meteen aan. In 30 seconden waren we alledrie uitgeteld. Mijn twee collega's waren meteen buiten westen en hebben niet meer gemerkt wat er gebeurd is. Ik was het ergste gewond, maar was wel nog bij bewustzijn. Ik heb me voor dood gehouden. Ik kon de man toch niet aan, en ben zo op hulp blijven wachten."

Vier minuten later al kwam die hulp. De politie was toevallig in de gevangenis voor een ander incident, en haastte zich meteen naar de cel waar Sigmans en zijn collega's op de grond lagen. "Ik kan u vertellen dat 4 minuten echt lang is, als je op hulp ligt te wachten."

Wanneer Sigmans door de dokter wordt onderzocht, blijken de pezen van zijn schouder gescheurd, zijn oogkas gebroken en het kraakbeen van zijn knie geraakt. "Ik had eigenlijk een beetje alle hoeken van de gevangenis gezien."

"Agressie kan je nooit uitsluiten", beseft Sigmans. "Dat is onderdeel van ons werk. Maar het is niet omdat we cipier zijn, dat we een boksbal zijn. En die agressie wordt nu volop in de hand gewerkt door de overbevolking. Die moet worden aangepakt." 

"Mensen slapen met 3 in cellen van 2 personen. Je kunt je voorstellen: als een gedetineerde over een andere moet stappen om naar het toilet te kunnen gaan, dat dat agressie geeft. En tegen wie richt die agressie zich? Tegen de eersten die ze zien als de deur opengaat, en dat zijn de cipiers."

Sigmans was een jaar in ziekteverlof na de feiten. Intussen werkt hij weer in de gevangenis van Brugge. Zijn aanvaller werd tot 6 jaar cel veroordeeld. Maar de cipier blijft ook met een wrange nasmaak zitten door hoe het gevangeniswezen de zaak heeft afgehandeld. 

"Drie weken later stond er al een controlearts aan mijn deur, die me zei dat ik beter ander werk zou gaan zoeken. Elke maand stond die controlearts daar weer."

"Anderhalf jaar later moest ik alsnog aan mijn schouder geopereerd worden, en toen wilde men niet meteen aanvaarden dat die operatie een gevolg was van mijn arbeidsongeval. Je moet constant bewijzen dat je geen profiteur bent. Terwijl er duidelijke camerabeelden van het incident bestaan."

"Mijn collega's en ik kampen ook met posttraumatisch stresssyndroom, maar daar wil Medex (het bestuur Medische Expertise van de federale overheid, red.) niks van horen. Dat is een blijvend letsel waar je niet van geneest, maar je krijgt daar geen tegemoetkoming of begeleiding voor, omdat Medex zegt dat het niet hun winkel is."

"Gelukkig heeft de gevangenisdirectie mij wel goed geholpen. Ze hebben al mijn papieren voor mij ingevuld, wat niet automatisch gebeurt. Voor een gedetineerde worden alle papieren geregeld, voor een cipier niet."

"Ik zou graag hebben dat er een dienst komt die zich daarmee bezighoudt, die al dat papierwerk voor ons regelt. Want ik ben niet het eerste slachtoffer van agressie in de gevangenis, en ik zal ook niet het laatste zijn."

Op dit ogenblik zitten er om en bij de 12.000 gedetineerden in de Belgische gevangenissen, een recordaantal. Dat komt onder meer door de vele arrestaties in drugsonderzoeken, maar ook omdat korte straffen nu allemaal uitgevoerd worden.

"Ik snap dat je niet wil dat mensen hun straf ontlopen, maar dan moet je wel zorgen dat je infrastructuur in orde is."

Voor Paul Van de Leur staat 19 februari 2022 voor altijd in zijn geheugen gegrift. Die dag stond hij in de bezoekerszaal van de gevangenis van Turnhout, toen het helemaal misliep.

"Op een gegeven moment zag ik hoe een man op zijn moeder begon te slaan. Ik ga erheen en waarschuw hem om het wat rustig aan te doen, maar dat bleef duren. En dan is hij doorgeslagen en op alles beginnen kloppen in die bezoekzaal."

Op alles, maar toch ook vooral op Van de Leur. "Hij stond ineens voor mij, ik draaide mezelf om en hij gaf mij een slag in mijn gezicht met zijn badgekaart tussen zijn kneukels. Ik heb nog op de noodbel kunnen duwen, maar dan was het kwaad al geschied." 

De slag belandde recht op het oog van Paul. "Dat was in frut vaneen, daar konden ze niks meer aan doen. Hij bleef ook maar doorgaan, ik probeerde mij met een stoel te verdedigen en een andere gedetineerde is tussenbeide moeten komen."

In het ziekenhuis kreeg Van de Leur een bikkelhard verdict: hij zal blind blijven aan zijn ene oog. "Het is wat kleiner dan het andere en de lens en pupil zitten er niet meer in." 

Sindsdien zit hij thuis. "Ik ben 58, wat moet ik nog gaan doen? Een cipier met één oog... Als er dan opnieuw iets gebeurt, dan ga ik lopen. Ik wil mijn tweede oog niet kwijt."

Hij ondervindt tot de dag van vandaag de gevolgen van de agressie. "Mijn dieptezicht is weg. Ik kan niet meer autorijden, moet fietsen met begeleiding, ik loop soms tegen de deur. Mijn vrouw vraagt dan: 'Heb jij gedronken?' Maar nee, ik zie dat gewoon niet." 

En dan zijn er ook nog de mentale gevolgen. "Ik heb paniekaanvallen. Ik slaap 's nachts met een lampje aan, omdat ik denk dat hij naast mijn bed staat. Het is nu twee jaar geleden, maar het heeft nog altijd vat op mij." 

Net als Sigmans hoorde Van de Leur weinig tot niks van het gevangeniswezen. "Ik hoor niks van justitie. Ik moet alles zelf doen, alles zelf regelen." 

En dan is het ook nog wachten op een uitspraak in de rechtszaak. "En intussen heeft die man na zijn overplaatsing naar Merksplas nog twee mensen aangevallen, een dokter en een verpleegkundige."