‘Het zijn Amerikanen en Britten die de Rode Zee openhouden, maar de vraag is voor hoelang’: David Criekemans over escalatie in Midden-Oosten

De VN-Veiligheidsraad komt maandag in spoedzitting bijeen naar aanleiding van de aanvallen die de Verenigde Staten op Irak en Syrië hebben uitgevoerd. Amerikaanse luchtaanvallen hebben er tot dusver al 45 mensen het leven gekost.

Eind vorige week vielen de Amerikanen meer dan 85 doelwitten in Syrië en Irak aan. “Vergeldingsaanvallen,” volgens Criekemans, “voor de aanval door pro-Iraanse milities waarbij op zondag 28 januari drie Amerikaanse soldaten in Jordanië waren omgekomen.”

Weten we wat daar precies is gebeurd?

“Een drone sloeg in bij Tower 22, een logistieke legerbasis van de Amerikanen in het noordoosten van Jordanië, vlak bij de Syrische grens. Een Iraanse groep had een drone uitgestuurd, die achter een Amerikaanse drone vloog die terugkeerde naar zijn basis. Het luchtverdedigingssysteem in Tower 22 was uitgeschakeld om de Amerikaanse drone niet neer te halen. Daardoor werden de Amerikaanse troepen niet gewaarschuwd.

“Sinds het uitbreken van de oorlog in Gaza werden Amerikaanse steunpunten in het Midden-Oosten al meer dan 160 keer aangevallen met drones en raketten. De Amerikaanse president Joe Biden heeft de afgelopen maanden steeds met speldenprikken gereageerd om escalatie te voorkomen. Volgens zijn Republikeinse tegenstanders moedigt hij daardoor een schaduwoorlog aan.

“Met de vergeldingsaanvallen op onder meer munitiedepots wil Biden de Iraanse groepen verzwakken. De VS zijn eigenlijk bezig met een ontradingsstrategie aan het adres van alle entiteiten die aangestuurd worden door Iran, in dit geval de Iraanse Republikeinse Garde die eenheden traint in Syrië en Irak.”

Is dit nog een gevolg van de Amerikaanse terugtrekking uit Irak?

“De Iraakse regering heeft de wens uitgesproken om Amerikaanse aanwezigheid te beëindigen, maar zulke basissen kun je uiteraard niet in vijf minuten ontruimen. Het is een proces, maar ik zou deze aanvallen er los van zien. Je zou het wel kunnen zien als een overwinning van Iran dat het gesprek plaatsvindt. De Amerikanen zijn daar om IS 2.0 of Al Qaida 3.0 te verhinderen.”

Amerikanen en Britten bombarderen ook Houthi-doelwitten in Jemen. Staat dat er helemaal los van?

“Niets staat in het Midden-Oosten echt los van elkaar. De Amerikaanse inlichtingendiensten hebben een evaluatie gemaakt. Zij geloven dat de Houthi’s deels aangestuurd worden door Iran. De rebellen krijgen materiële steun uit Iran, maar ze hebben ook gevochten met Hezbollah en ze hebben vooral hun eigen agenda. Ze controleren een derde van Jemen en willen hun macht en aanzien daar verder uitbreiden. De Verenigde Arabische Emiraten spelen ook een rol in het Jemenitische conflict: zij proberen het meest zuidelijke punt onafhankelijk te maken. Eigenlijk gebruikt iedereen elkaar in het Midden-Oosten.”

Wordt Iran een absolute supermacht in de regio?

“De term ‘supermacht’ zou ik niet gebruiken. Ze zijn wel een regionale macht die wil verhinderen dat Saudi-Arabië de bovenhand haalt. Door de boel politiek en militair op te stoken, en instabiliteit te creëren, wordt het voor Saudi-Arabië moeilijker om zijn diplomatieke normalisatie met Israël door te voeren. Voor 7 oktober hadden de Saudiërs een tweestatenoplossing losgelaten, maar na 7 oktober konden ze niet anders dan wel een duidelijke voorwaarde te stellen om de diplomatieke betrekkingen met Israël te normaliseren en economisch met hen te gaan samenwerken.

“Israël is een sterk land geworden: ze hebben fors geïnvesteerd in waterinnovatie, en hebben de beste bedrijven rond cyberveiligheid. Daarnaast heeft Israël potentieel investeringskapitaal waar de Saudiërs toegang toe willen. Saudi-Arabië beseft dat het tijdperk van olie weldra voorbij is en is daarom bereid om met Israël samen te werken. Iran zou in een dergelijk scenario geïsoleerd en verder achtergesteld kunnen raken. Voor Israëlisch premier Benjamin Netanyahu zou dat het koninginnenstuk zijn.”

De Houthi’s claimen dat ze hun acties uitvoeren uit protest tegen de oorlog van Israël in Gaza. Moeten we dat geloven?

“Misschien een beetje, maar ze zijn vooral met zichzelf bezig. Wat in Gaza gebeurt is voor de Houthi’s een welkom geschenk om hun eigen positie te versterken.”

Wat is het gevolg voor Europa?

“Het conflict met Jemenitische Houthi-rebellen in de Rode Zee heeft nu al grote gevolgen voor de wereldeconomie, maar ik geloof dat de schaduwoorlog een permanent gegeven zal worden. Daardoor moet België meer maritieme capaciteit ontwikkelen. Ons land is de ultieme freerider die maar blijft geloven dat vrede en veiligheid wel zullen blijven duren en die zelf onvoldoende investeert in defensie in Europees verband.

“Als de Amerikaanse basissen worden teruggetrokken, zou IS 2.0 of Al Qaida 3.0 weleens de lachende derde kunnen worden in dit conflict. Dan zijn we terug in 2015. Het is absoluut noodzakelijk om een degelijke geopolitieke analyse te maken, te investeren in defensie en in onze bevoorradingslijnen. Is het wel verstandig om China de werkplaats van de wereld te laten zijn? Moeten we sommige activiteiten niet dichter thuis brengen, naar Roemenië of Bulgarije? We zitten vandaag in een nieuw tijdperk. Het zijn Amerikanen en Britten die de Rode Zee openhouden, maar de vraag is voor hoelang.”