Rusland ronselt Syriërs voor oorlog in Oekraïne. ‘Ze denken: hier sterf ik een langzame dood. Dood ga ik toch’

Syrische huurlingen zijn door de Russische regering ingevlogen om te vechten in de oorlog in Oekraïne. Het gaat om minstens 45 mannen, grotendeels afkomstig uit het zuiden van Syrië. Dat bevestigen Syrische bronnen aan de Volkskrant. Op foto’s en filmpjes die in het bezit zijn van de krant, is te zien hoe de rekruten aankomen in Rusland en getraind worden door lokale legerinstructeurs.

Via een videoverbinding vertelt de 25-jarige Hassan uit de Zuid-Syrische stad Suwayda dat hij klaarstaat om naar Rusland te vliegen. Hassan is een gefingeerde naam, uit angst voor represailles wil hij – net als andere geïnterviewden – niet met zijn echte naam in de krant. “Ik ben niet bang om te sterven als dat mijn lot is. Hier heb ik geen geld, geen perspectief. Ik vervloek Bashar (president Assad, red.), ik vervloek dit land, omdat jongeren gedwongen worden te vertrekken. Andere opties hebben we niet.”

Al langer is bekend dat Moskou met een tekort aan manschappen kampt en daarom steeds meer huurlingen uit het buitenland haalt. Onder de nieuwe rekruten zijn duizenden Centraal-Aziaten (Kirgizië, Kazachstan, Oezbekistan, Tadzjikistan), plus een onbekend aantal Cubanen en Nepalezen. Een decreet dat de Russische president Vladimir Poetin in het najaar van 2022 ondertekende, maakt het mogelijk buitenlandse huurlingen versneld te naturaliseren tot Rus.

Dertien jaar na het begin van de Syrische opstand is het land veranderd in een verpauperde maffiastaat. Van wederopbouw is geen sprake, 12 miljoen inwoners – meer dan de helft van de bevolking – hebben voedselhulp nodig. In hoeveel regio’s er huurlingen gerekruteerd worden, is onduidelijk. Een opvallend groot aantal komt uit de zuidelijke regio rond de stad Suwayda.

Paspoorten

De Syrisch-Nederlandse data-analist Muhanad Abul Husn, gespecialiseerd in het regime van president Bashar al-Assad, wijst erop dat Suwayda een veilige keuze is voor de Russen. De meeste inwoners zijn druzisch, een vorm van mystieke islam die wars is van extremisme. “Moskou hoeft niet bang te zijn dat ze het bijvoorbeeld op een akkoordje gooien met Tsjetsjeense moslims en gaan muiten.”

Ook voor Damascus zijn er voordelen. In Suwayda wordt sinds half augustus wekelijks tegen het Assad-regime gedemonstreerd. Hoewel die protesten het regime nauwelijks bedreigen, is Assad de jonge mannen vermoedelijk liever kwijt dan rijk. Toch zijn er ook risico’s. Abul Husn: “Als er straks soldaten omkomen op het slagveld en ze keren terug in een kist, kan dat tot een golf van maatschappelijk protest leiden.”

Op een filmpje dat verspreid werd door de Syrische oppositiewebsite Suwayda24, is te zien hoe tien Syrische rekruten in dikke winterjassen hun Russische paspoorten trots aan de camera tonen. “Vijf dagen na aankomst al”, beweert een stem in het filmpje. Het gaat om paspoorten waarmee ze alleen binnen Rusland kunnen reizen, niet daarbuiten. Ze kregen ook nieuwe telefoons en sloffen sigaretten. Wie het filmpje maakte, is onbekend. De Volkskrant zocht contact met drie rekruten, maar die verzoeken bleven onbeantwoord. Ook de Russische autoriteiten gingen niet in op vragen.

De eerste vluchten vertrokken in december, zo vertellen drie bronnen onafhankelijk van elkaar. De vliegtuigen vertrekken vanuit Damascus en havenstad Latakia, waar de Russen een vliegbasis hebben. Een van de groepen zou naar Jakoetsk zijn gevlogen, diep in Siberië. Deze rekruten zouden zijn aangekomen in de Oekraïense havenstad Jalta, op de door Rusland geannexeerde Krim.

Tussenpersonen

Een cruciale rol is weggelegd voor Syrische tussenpersonen die mannen als Hassan namens het Russische ministerie van Defensie rekruteren. De 36-jarige Marwan (een gefingeerde naam), eveneens afkomstig uit Suwayda, is zo’n tussenpersoon. Hij vertelt dat de huurlingen royale salarissen is beloofd, variërend van 2.000 tot 2.800 euro per maand, afhankelijk van de taken die ze gaan verrichten. Ter vergelijking: een doorsneemaandloon in het door oorlog verwoeste Syrië is het equivalent van 11 euro. Zelf strijkt Marwan naar eigen zeggen 3 euro per rekruut op, een bewering die door een andere bron wordt bevestigd. “Tegen iedere geïnteresseerde zeg ik: als je wilt gaan, is dat je eigen keuze”, aldus Marwan. “Ik verkoop niet zomaar het bloed van mijn landgenoten.”

Eerder in de Oekraïne-oorlog verspreidde het Syrische regime al eens een oproep aan mannen om zich – tegen betaling – aan te melden als huurling. Van die mobilisatieronde kwam weinig terecht. De weinige Syriërs die in Rusland aankwamen, bleken nauwelijks inzetbaar door gebrekkige gevechtservaring. Of dat dit keer anders zal zijn, is de vraag. Ook deze mannen ontberen ervaring. In de provincie Suwayda werd tijdens de zwaarste jaren van de burgeroorlog relatief weinig gevochten, de lokale bestuurders stelden zich neutraal op. Marwan: “Als je ze een kalasjnikov geeft, hebben ze zevenhonderd kogels nodig om een doelwit te raken.”

Aan de reis gaat een selectieprocedure vooraf. Geïnteresseerden moeten bewijzen dat ze niet voor ‘terrorisme’ gezocht worden door het Assad-regime. Oftewel: het is niet de bedoeling dat ze ooit hebben meegedaan aan demonstraties. “De Russen willen dat ze helemaal clean zijn”, aldus Marwan. Een tweede voorwaarde is dat ze een geldig Syrisch paspoort hebben, en in eigen land niet (langer) dienstplichtig zijn. Dat is een flinke horde, want vrijwel iedere man wordt in Syrië opgeroepen. Vermoedelijk kopen velen dat af met smeergeld. Voor al het papierwerk moeten de rekruten 300 euro betalen. Volgens Marwan vloeit dat geld naar mensen ‘boven hem’ – wie precies wil hij niet zeggen. Het ligt voor de hand dat Assads notoir corrupte veiligheidsdiensten een deel afromen.

Een inwoner van Suwayda, de 43-jarige Taym (niet zijn echte naam), ziet dat de interesse groot is, vooral omdat er geen enkele hoop is op een beter bestaan. Werk is er niet, iedereen leeft van dag tot dag. “Ze denken: hier sterf ik een langzame dood. Dood ga ik toch. Dan beproef ik mijn geluk liever elders.”

Innige band

De innige band tussen Moskou en Damascus gaat terug tot de jaren tachtig en kreeg een extra impuls toen Poetin in 2015 intervenieerde in de Syrische burgeroorlog. De Russische bombardementen op Aleppo, Hama en andere steden hielden dictator Bashar al-Assad in het zadel en bezorgden hem een zwaarbevochten overwinning. Zonder Poetins hulp had Assad er mogelijk niet meer gezeten. Omgekeerd is Syrië samen met Noord-Korea het enige land dat de ‘onafhankelijkheid’ erkent van de ‘volksrepublieken’ Donetsk en Loehansk (Oost-Oekraïne) die in 2022 door Rusland werden geannexeerd.

Hassan draagt een muts tegen de waterige winterkou. Het is niet de eerste keer dat hij huurling wordt, vertelt hij. In 2020 werd hij net als honderden landgenoten door het Russische bedrijf Wagner geronseld voor de burgeroorlog in Libië. Ook die reis werd door Marwan geregeld. Hassan bleef er ruim vier maanden en zegt niet één keer te hebben geschoten. “We moesten oliebedrijven bewaken. We hebben maté gedronken en verder niks gedaan.” Het was een prima deal. Met de duizenden euro’s die hij verdiende, kocht hij bij terugkeer een taxi, zodat hij voor zichzelf kon beginnen. Veel klanten heeft hij niet, vertelt Hassan. “De benzine kost me meer dan wat ik op een dag terugverdien.” Nu gebruikt hij zijn taxi als onderpand voor de trip naar Rusland.

Hassan rekent op hetzelfde scenario als in Libië. Hij wil geen zinloze dood sterven aan het front. Hij is verloofd en hoopt bij terugkeer te trouwen en een huis te bouwen. Marwan stelde hem aanvankelijk gerust: hij zou in de ‘tweede of derde linie’ terechtkomen, niet aan het front. Veel andere Syriërs verkeerden in dezelfde waan, zo blijkt uit onderzoek van de lokale oppositiewebsite Al-Rased. Terwijl het modelcontract dat de Volkskrant onder ogen kreeg, wel degelijk vermeldt dat ze ‘soldaat’ worden. Ook het forse salaris suggereert dat er gevochten zal moeten worden.

Aan het front?

Des te groter was de paniek, begin januari, toen rekruten vanuit Siberië meldden dat ze naar het Oekraïense front gestuurd dreigden te worden. Heeft Marwan hen misleid? In een spraakbericht uit een whatsappgroep voor Ruslandgangers dat de Volkskrant kreeg doorgestuurd, richt een familielid zich boos tot Marwan. “Waarom heb je ons niet gezegd dat ze naar het front gestuurd zouden worden? Bij God, als er iets met hen gebeurt, dan zwaait er wat.”

Aan de telefoon noemt Marwan de alarmsignalen “leugens”. Hij kan zich niet voorstellen dat de Russen zulke onervaren krachten als kanonnenvoer naar het front zullen sturen. “Maar ik ga het bij mijn contacten controleren. We moeten eerst zekerheid hebben.” In een tweede spraakbericht in de app-groep, eveneens in handen van de Volkskrant, verzekert hij dat hij “geen oplichter” is. “Ik probeer jullie geen loer te draaien.”

Hij belooft na te gaan wat de Russen precies met hen van plan zijn. Hassans vlucht, gepland voor begin dit jaar, wordt prompt geannuleerd. Enkele weken later geeft Marwan alsnog groen licht, zonder dat duidelijk is op basis waarvan. “Ik heb een nieuw ticket”, zo laat Hassan weten. Op 12 februari vliegt hij naar Rusland.

Met medewerking van Kamiran Sadoun.