Michelle O’Neill (Sinn Féin), de eerste pro-Ierse premier van Noord-Ierland, hoopt op een referendum voor een herenigd Ierland. Daarmee laat ze zien dat haar partij nog altijd streeft naar een verenigd Ierland. Alleen heeft ze niet de zeggenschap om zo’n referendum uit te schrijven.
Na twee jaar onderhandelen schrijft vicevoorzitter van Sinn Féin Michelle O’Neill geschiedenis. Ze is de eerste katholieke, republikeinse premier van Noord-Ierland. Een dag na haar aanstelling zette ze meteen de deur open voor een referendum over de hereniging van het eiland. De pro-Ierse politica stelt daarmee vooral haar eigen achterban gerust. Want de bevoegdheid om zo’n referendum te organiseren ligt niet bij haar maar bij de Britse Secretary of State for Northern Ireland.
Voor het eerst is Sinn Féin de grootste partij in Noord-Ierland. Zoals vastgelegd in het Goede Vrijdag-akkoord van 1998 dat na jarenlange spanningen voor vrede moest zorgen, mag de partij nu de premier leveren. ‘Volgens dat vredesakkoord heb je geen coalitieonderhandelingen’, legt historicus Joost Augusteijn (Universiteit Leiden) uit. ‘De grootste partij mag de premier leveren, de tweede grootste partij de vicepremier en samen delen ze automatisch de macht. Dat ligt vast.’
Brexit
De aanstelling van O’Neill is welgekomen na twee jaar politieke patstelling. Een akkoord vinden tussen het pro-Ierse Sinn Féin en de pro-Britse Democratic Union Party (DUP) verliep moeizaam na onvrede over de Brexit. De DUP weigerde al twee jaar lang te besturen. ‘Het hele conflict gaat over grenzen,’ zegt Augusteijn, ‘tussen Noord- en Zuid-Ierland, en tussen tussen Ierland en Groot-Brittannië. Binnen de EU verdwenen de grenzen en was alles redelijk stabiel. Door de Brexit zijn die grenzen weer levend geworden en was er twee jaar geen regering.’
Wel is het volgens Augusteijn ‘uitermate uniek’ dat de Republikeinen van Sinn Féin een premier mogen aanstellen. ‘Noord-Ierland is oorspronkelijke gecreëerd om binnen Ierland het unionistische gedachtegoed veilig te stellen. De republikeinen daarentegen willen Noord-Ierland uit het VK en onderdeel zien worden van een verenigd Ierland. Noord-Ierland is dus opgericht tegen de Republikeinen en zal nu door die Republikeinen geleid worden. Dat is historisch gezien een grote doorbraak.’
Het is onwaarschijnlijk dat Sinn Féin een meerderheid vindt voor de hereniging van Ierland, als het tot een referendum zou komen.
Die doorbraak heeft volgens Augusteijn twee oorzaken. Enerzijds behaalde Sinn Féin voor het eerst de meeste stemmen. De katholieken groeiden in aantallen, er heerst meer verdeeldheid onder de unionisten en Sinn Féin heeft een sterke sociale agenda, gericht op onder meer huisvesting en gezondheidszorg. De identitaire politiek, die vooral republikeins en unionistisch is, kwam volgens Augusteijn een beetje ‘op de achtergrond’.
Ook de Britse regering oefende druk uit. Premier Rishi Sunak deed een kleine toegeving aan de unionisten over douanecontroles en weigerde geld te voorzien zolang er geen regering was. ‘Nu de DUP weer in de regering is gestapt’, zegt Augusteijn, ‘krijgt Noord-Ierland 3 miljard pond om te besteden aan bijvoorbeeld huisvesting of gezondheidszorg. Dat helpt natuurlijk om stemmers tevreden te stellen.’
Symbolisch
Een dag na haar aanstellen antwoordde O’Neill volmondig ‘ja’, toen, ze op zender Sky News de vraag kreeg of ze in de komende tien jaar een referendum verwacht. ‘Ik denk dat we ons in een decennium van opportuniteiten bevinden. Er zijn zo veel dingen die de oude normen veranderen zoals de aard van de staat en het feit dat het nooit de bedoeling was dat een nationalistische republikein eerste minister zou worden.’
Augusteijn noemt haar uitspraak te verwachten en vooral symbolisch. ‘Uiteindelijk is een verenigd Ierland de grote doelstelling van Sinn Féin. De partij moet laten zien dat ze naar hereniging streeft, maar heeft niet de zeggenschap om zo een referendum uit te schrijven. Verder is het onwaarschijnlijk dat er een meerderheid voor te vinden is. Maar ze kunnen zich nu wel op de borst kloppen: “Kijk, er is een beweging richting hereniging en wij hebben alles gedaan om dat zover te krijgen.”’
Toch lijkt provoceren niet het doel van die uitspraak van de premier. Tijdens haar eerste redevoering vermeed ze opruiende taal, beloofde ze ‘iedereen gelijk te bedienen’ en gebruikte ze ‘Noord-Ierland’ in plaats van ‘het noorden van Ierland’, dat de republikeinen doorgaans hanteren om hun onvrede over het verdeelde eiland te uiten. Ook Augusteijn ziet niet meteen een reden tot paniek: ‘Die uitspraak wakkert uiteraard een bepaalde weerstand aan in de unionistische beweging, die zullen wel veel lawaai maken. Verder komt het ook wat onhandig na twee jaar onderhandelen met de partij die nu eindelijk toegeeft. Maar over het algemeen is haar toon in speeches erg constructief.’
Voor premier Sunak is de nieuwe regering in Noord-Ierland goed nieuws. In de aanloop van de verkiezingen kan hij nu laten zien dat hij een moeilijk dossier toch rond krijgt. ‘De Britse premier wil vooral tonen dat hij dingen gedaan krijgt’, zegt Augusteijn. ‘Dat is voor hem veel belangrijker dan het gerommel tussen wat O’Neill zegt en wat de protestanten vinden. Zolang er een regering is, heeft hij gedaan waar allerlei premiers voor hem niet in slaagden. Wat O’Neill gezegd heeft, verdwijnt in de kokers van de geschiedenis. Maar dat ze nu aan het regeren zijn, niet.’