Er is ergens brand aan de horizon en minuten later staat je huis in brand. Nieuw soort turbobrand eist meer dan honderd levens in Chili

“De wind was afschuwelijk, de hitte verzengend. Er was geen ontkomen aan. Mensen vluchtten alle kanten op”, omschreef aannemer Pedro Quezada de brand tegen persbureau Reuters. Quezada vertelde het staand in de smeulende ruïne van wat eind vorige week nog zijn huis was, aan de rand van de Chileense kustplaats Valparaíso.

Aangejaagd door heftige wind en verzengende temperaturen joegen bosbranden afgelopen vrijdag en zaterdag door de heuvels van de bij toeristen bekende plaatsen Valparaíso en Viña del Mar. Ruim 14.000 huizen brandden af. Maandagochtend stond de teller op 112 dodelijke slachtoffers, een aantal dat met circa 400 vermisten zo goed als zeker nog zal oplopen. Het is de ergste ramp die Chili trof sinds in 2010 een aardbeving ongeveer 500 levens eiste, aldus president Gabriel Boric op televisie.

Natuurbranden zijn er in Chili ieder jaar wel, maar “dit type kwam tot dusver niet voor”, vertelt klimaatwetenschapper Raúl Cordero (Rijksuniversiteit Groningen, Campus Fryslan), die zelf enige tijd in het getroffen gebied woonde, aan de telefoon. “De les is hier dat de bestaande waarschuwingssystemen niet zijn ingericht op dit soort totaal nieuwe rampen. Bewoners kregen wel een waarschuwing op hun telefoon. Maar vervolgens schatten ze de tijd die ze hadden om weg te komen, verkeerd in. Het vuur greep zo snel om zich heen, dat veel mensen en hulpdiensten er toch nog door werden overvallen.”

Er is ergens brand aan de horizon, en minuten later staat je huis in brand: het is een turboramp die sterk doet denken aan de vuurzee van vorig jaar op Hawaii (114 doden), of de natuurbrand die in 2022 opeens een voorstad van Londen bereikte. Doordat de hand van het klimaat de mogelijkheden oprekt, worden de extremen extremer, schetst Cordero. “Afgelopen decennium zagen we deze nieuwe, intense megabranden in Californië. En nu beginnen ze te ontstaan in Chili.”

De directe oorzaak heeft vaak weinig met het klimaat te maken. In Chili lijkt het erop dat in elk geval sommige branden zijn aangestoken: volgens plaatselijke media zijn er maandag twee verdachten aangehouden. Tegelijk is de zomer bij Chili extra warm vanwege het zeefenomeen El Niño, dat extra warmte naar het zeeoppervlak brengt. In Valparaíso was het voorafgaand aan de branden twee dagen 36 graden, ongekend voor een doorgaans koele kustplaats, vertelt Cordero. Tel daarbij op het heuvellandschap waar valwinden ontstonden, “en je hebt de perfecte cocktail voor deze ramp”, zegt hij.

Intensere brandseizoenen

Scherpere waarschuwingen hadden wellicht gescheeld, denkt hij. “Je zult in plaats van het uitsturen van alarmberichten nog meer moeten inzetten op het redden van levens. Mensen moeten vooraf beter worden getraind: bij een naderende bosbrand vertrek meteen. En dit zijn de routes waarlangs je kunt wegkomen.”

Jaarlijks worden er in Chili zo’n zesduizend natuurbranden geregistreerd. Vooral in het midden van Chili neemt dat aantal geleidelijk toe, documenteerden Cordero en collega’s toevallig nog enkele weken geleden in vakblad Scientific Reports. Om precies te zijn: in vijf van de zeven gebieden die hij bestudeerde, waren er afgelopen tien jaar méér bosbranden dan in de dertig jaar daarvoor. De nu getroffen steden liggen toevallig precies in een gebied waar het aantal branden afgelopen tien jaar juist afnam.

Intussen zorgt het opwarmende klimaat geleidelijk voor langere en intensere brandseizoenen, aldus Cordero. Hoge temperaturen, droogte, lage luchtvochtigheid en harde wind vergroten niet alleen het risico op nieuwe branden, maar zorgen er ook voor dat eenmaal ontstoken branden sneller om zich heen grijpen. Ongeveer 22 procent van het wereldwijde areaal aan brandbaar gebied wordt zo al door het klimaat beïnvloed, volgens een veel aangehaalde Frans-Amerikaanse analyse.

Net een kernbom

Ook andere Zuid-Amerikaanse landen worstelen met natuurbranden. In onder meer Venezuela, Argentinië en Ecuador woeden bosbranden, en in Colombia laaiden afgelopen tijd tientallen branden op, onder meer dicht bij de hoofdstad Bogotá.

In Chili is het gevaar geweken. De zon heeft er plaatsgemaakt voor wolken, en dus kan tussen de uitgebrande autowrakken en smeulende ruïnes het bergen van lichamen beginnen. Een klus waarvoor hulpverleners huis voor huis zullen moeten doorzoeken, op zoek naar stoffelijke resten.

Aan aanwezige verslaggevers vertellen de overlevenden die vertwijfeld ronddwalen door het puin huiveringwekkende verhalen, over vlammen zo hoog als gebouwen en mensen die werden verzwolgen door het vuur. “Het was meer een kernbom dan een brand”, aldus een 72-jarige overlevende, tegen The New York Times. Een ander vertelt aan persbureau Reuters hoe ze moest rennen voor de vlammen, nadat het vuur schijnbaar vanuit het niets er opeens was. “Er was rook, de lucht werd zwart, alles werd donker. De wind voelde als een orkaan. Het was alsof je in de hel was.”