Achter de schermen van het Belgische EU-voorzitterschap: hoe diplomaten het ene akkoord sluiten na het andere

Dinsdag 6 februari, het is tien voor vijf ‘s ochtends. Het immense gebouw van het Europees Parlement in Straatsburg lijkt helemaal leeg en verlaten, maar plots is er applaus te horen.

Het komt uit lokaal S4.2, een van de vele vergaderzalen, op de vierde verdieping. In die zaal hebben de hele nacht een veertigtal mensen zitten onderhandelen over een Europese wet. En na elf uur vergaderen zijn ze blij dat ze een akkoord hebben bereikt.

Ze feliciteren elkaar, en nemen selfies. Buiten haalt een medewerkster van het parlement opgelucht adem. De hele nacht heeft ze voor koffie, water en eten gezorgd, documenten uitgeprint en uitgedeeld in de vergaderzaal. Nu kan ze eindelijk gaan slapen. 

De Belgische diplomaat Timon Bo Salomonson heeft de hele nacht de onderhandelingen geleid. Hij kan nu een paar uur gaan slapen, want dinsdagnamiddag moet hij opnieuw gaan onderhandelen, over een andere Europese wet.

Salomonson is een van de Belgische diplomaten die eigenlijk de motor zijn van het Belgische EU-voorzitterschap. Zes maanden lang zit België aan het stuur van de Raad van de Europese Unie, de instelling die de 27 lidstaten vertegenwoordigt.

Belgische diplomaten, ambtenaren en ministers mogen in naam van de 27 lidstaten onderhandelen over Europese wetten. Aan de andere kant van de onderhandelingstafel zitten Europarlementariërs: meestal één van elke fractie in het Europees Parlement.

Er zit nog een derde partij in de zaal: de Europese Commissie. Ambtenaren van de Commissie, of de bevoegde commissaris zelf. “Trilogen”, heten deze vergaderingen daarom in het jargon, omdat er drie partijen aan tafel zitten (de Raad, het Europees Parlement, en de Europese Commissie). 

Deze week organiseert België 17 triloogvergaderingen. Van maandag tot en met donderdag in Straatsburg (omdat de parlementsleden daar zijn), en vrijdag in Brussel. Belgische onderhandelaars reizen heen en weer. Bij de start van het voorzitterschap heeft België met het parlement afgesproken om te proberen zoveel mogelijk dossiers af te ronden voor 9 februari. Het is dus erop of eronder deze week. Crunch time.

Waarom al die haast? Omdat er tussen het bereiken van een “politiek akkoord” in een triloog, en de finale goedkeuring door het Europees Parlement, nog heel veel werk moet gebeuren.

De deal moet worden omgezet in teksten die juridisch honderd procent waterdicht zijn. Vaak moeten onduidelijkheden nog door experts worden uitgeklaard. Teksten moeten nog vertaald worden. Daarna komt nog de finale controle, en de stemming, in verschillende stappen. Zowel aan de kant van de lidstaten (de Raad), als in het Europees Parlement.

De laatste stap daar is de stemming in de plenaire vergadering. Omdat er dit jaar Europese verkiezingen zijn, vindt de laatste plenaire vergadering plaats van 22 tot 25 april. Alleen wetten waarover er deze week (of uiterlijk eind februari) een politiek akkoord is, maken nog een kans op een finale goedkeuring voor de Europese verkiezingen. Anders is het wachten tot het volgende parlement is samengesteld. En of de politieke meerderheden die er nu zijn over wetteksten, dan nog zullen bestaan. 

Trilogen vinden plaats achter gesloten deuren. Buitenstaanders (zoals journalisten) mogen niet binnen. De standpunten waarmee de partijen aan de vergadering beginnen, zijn wel bekend.

In het Europees Parlement is er openlijk over gedebatteerd, de teksten zijn publiek. En ook de ambassadeurs of de ministers van de lidstaten hebben vooraf hun standpunt bepaald en publiek gemaakt. Dat kan vaak heel verschillend zijn van wat het Europees Parlement wil.

Tijdens de triloog moeten de twee partijen een compromis proberen te bereiken. De Europese Commissie zit erbij om te helpen. Zij heeft het oorspronkelijke wetsvoorstel geschreven, en houdt vooral in de gaten dat de essentie overeind blijft. 

Wie geeft toe op welk punt? Welke marge hebben de onderhandelaars? Het varieert van dossier tot dossier. Maandagavond om 18 uur begon de Belgische diplomaat Salomonsom aan zijn opdracht van de dag: de triloog over de Gigabit Infrastructure Act tot een goed einde proberen te brengen.

Heel technische materie: Europa wil dat de uitrol van 5G en 6G veel sneller kan gebeuren. De Gigabit Infrastructure Act verplicht daarom om (onder meer) vergunningen voor infrastructuurwerken sneller af te leveren.

De onderhandelaars van het Europees Parlement wilden er echter nog iets helemaal anders aan toevoegen. Ze willen de afschaffing van de extra kosten die er nu nog altijd zijn om vanuit je eigen land naar een ander land te bellen.

Dit bleek uiteindelijk het moeilijkste punt van de onderhandeling te worden. België had als onderhandelaar van de 27 lidstaten immers niet de toestemming gekregen om hiermee in te stemmen. De meeste lidstaten vinden dat telefoonoperatoren deze extra kosten moeten kunnen blijven aanrekenen (ze zijn nu geplafonneerd op 19 cent per minuut).

“Ik kan hierop niet toegeven, ik heb daarover geen mandaat gekregen van de lidstaten”, zei Belgisch diplomaat Salomonsom. “Voor het parlement is dit politiek belangrijk, ze denken aan de consument. Maar voor de kleine telecomoperatoren zou dit een nadelige maatregel zijn. Als zij verdwijnen, is er minder concurrentie”. 

Ook de onderhandelaars van het parlement bleven op hun standpunt, uren aan een stuk. “Drama, drama, drama, misschien lukt het wel niet om een akkoord te bereiken”, zei Salomonsom in de loop van de nacht.

Maar toch kwam er langzaam een compromis tot stand. Waarbij beide partijen met opgeheven hoofd en blije gezichten de zaal konden verlaten. Mee uitgedacht door de Europese Commissie, en met hét klassieke compromis-ingrediënt: de beslissing spreiden in de tijd.

De extra kosten mogen nog even blijven bestaan, in 2027 gaat de Commissie een rapport maken over de uitfasering ervan. In 2029 zouden binnenlandse gesprekken en internationale gesprekken even duur moeten zijn. “Nu nog hopen dat ik voor dit akkoord de zegen krijg van de 27 lidstaten”, zei Salomonson na afloop, “maar ik ben blij dat het er is”. “Dit gaat in de richting van wat het parlement wou”, zei de Roemeen Alin Mituta (Renew, liberale fractie), de hoofdonderhandelaar van het Europees Parlement. 

’t Was niet het enige akkoord dat Belgische onderhandelaars deze week al konden bereiken. Dinsdag alleen al waren het er zeven. Minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden (CD&V) was naar Straatsburg gekomen om zelf de onderhandelingen te leiden over de herziening van de “Schengengrenscode”, en ook zij bereikte een akkoord (zodat Europese landen, bij een pandemie of een andere crisis, niet meer in verspreide slagorde reisbeperkingen invoeren).

In andere trilogen kwam een akkoord uit de bus over een herziening van de Europese meerjarenbegroting, over een wet die geweld tegen vrouwen strafbaar maakt, over maatregelen om de Europese productie van windmolens en warmtepompen aan te zwengelen, enzovoort.

Ook minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) was in Straatsburg om te onderhandelen over de nieuwe Europese begrotingsregels. Een supergevoelig dossier, in december kwamen de Europese vakbonden nog op straat om ertegen te betogen. Ze zijn bang dat lidstaten zoals België gedwongen gaan worden om opnieuw veel te gaan besparen.

Morgen probeert Van Peteghem de finale triloog over dit heikele dossier te houden, en een akkoord te bereiken. Sinds de start van het voorzitterschap staat de teller intussen op ongeveer 25 akkoorden. De teller blijft lopen.