Dries van Agt (93) overleden: conservatieve jurist die premier van Nederland werd

Andreas Antonius Maria (Dries) van Agt wordt geboren in 1931 in Geldrop, in de Nederlandse provincie Noord-Brabant. Hij is de zoon van een textielfabrikant, maar kiest voor een juridische opleiding en wordt advocaat.

Als jurist wordt hij niet alleen professor aan de Katholieke Universiteit Nijmegen, maar gaat hij ook aan de slag op verschillende ministeriële kabinetten. In 1971 is het tijd voor het grotere politieke werk: Dries van Agt wordt voor de Katholieke Volkspartij minister van Justitie in het kabinet-Biesheuvel.

In 1973 blijft hij op post, deze keer onder de sociaal-democratische premier Joop den Uyl (PvdA). In het kabinet-Den Uyl laat Van Agt zich meer dan eens opmerken, zij het niet altijd in positieve zin. Hij komt in opspraak omdat hij een abortuskliniek wil laten sluiten, omdat hij zou hebben geblunderd bij de vervolging van oorlogsmisdadiger Pieter Menten en omdat hij een priester toegang tot een gevangenis had gegeven die daar later een wapen zou binnensmokkelen.

Bij een treinkaping door Molukkers in 1977 stelt Van Agt zich bikkelhard op, wat uiteindelijk leidt tot een gewelddadige reddingsactie, waarbij zes kapers en twee gijzelaars het leven laten.

In 1977 schopt Dries van Agt het tot regeringsleider. Hij is dan lijsttrekker van het CDA, de christendemocratische fusiepartij van zijn eigen KVP, de calvinistische Anti-Revolutionaire Partij (ARP) en de protestantse Christelijk-Historische Unie (CHU).

Hoewel Den Uyl en zijn PvdA de verkiezingen hebben gewonnen, opteren Van Agt en het CDA voor een samengaan met de rechts-liberale VVD van Hans Wiegel. Na alle incidenten uit het verleden tussen PvdA en KVP en deze nieuwe "ezelsstamp" is de persoonlijke relatie tussen van Agt en Den Uyl danig bekoeld.

Vier jaar later blijkt een voortzetting van de centrumrechtse coalitie na verkiezingen niet mogelijk. Noodgedwongen moet Van Agt weer in zee met Den Uyl, die vicepremier en "superminister" van Sociale Zaken en Werk wordt. Het links-liberale D66, dat veel stemmen heeft gehaald, wordt mee aan boord gehesen.

Maar de relatie Van Agt-Den Uyl blijft moeilijk, en dat komt de werking van het "vechtkabinet" niet ten goede. Een jaar later zijn er nieuwe verkiezingen; Van Agt is nog lijsttrekker voor het CDA, maar geeft kort na de verkiezingen de fakkel door aan Ruud Lubbers.

Tussen Van Agt en Den Uyl komt het nooit meer goed. Als Joop den Uyl in 1987 overlijdt, is Van Agt zelfs niet welkom op de afscheidsplechtigheid.

De rol van Dries van Agt in de nationale politiek is uitgespeeld. Door zijn eigengereidheid heeft hij wellicht veel vijanden gemaakt in Den Haag. Nochtans is de man een graag geziene gast op radio en televisie, met zijn ietwat stijve taalgebruik, zijn volzinnen, zijn archaïsche uitdrukkingen zoals "gij", "mijn waarde", "drommels" en "sapristi".

Het provinciale niveau biedt een mooie vluchtroute. Van Agt wordt in 1983 Commissaris van de Koningin in "zijn" Noord-Brabant. Deze baan van provinciegouverneur wordt beschouwd als een riante "uitbolbaan" voor afgeserveerde politici, maar Dries van Agt ziet dat enigszins anders. Zijn soloslim-aanpak wordt echter niet gesmaakt door de andere provinciale bestuurders.

Van Agt kiest eieren voor zijn geld en treedt in 1987 al af als Commissaris van de Koningin. Hij wijkt uit naar Europa, waar hij diplomaat bij de Europese Gemeenschap wordt. Over en out voor wat betreft zijn politieke loopbaan, dus.

Na zijn diplomatieke jaren bij Europa is Van Agt in 1995-96 gastdocent aan de universiteit van Kyoto, in Japan. Dat sluit niet uit dat hij zich nog altijd betrokken voelt bij wat er gebeurt in de Nederlandse samenleving.

Binnen het CDA ontpopt hij zich tot pleitbezorger van conservatieve herbronning. In 2012 toont hij zich op de televisie een voorstander van een terugkeer naar de traditionele liturgie van voor de hervormingen van het Tweede Vaticaans Concilie.

Als politicus toont Van Agt meer dan eens zijn sympathie voor Israël, maar een bezoek aan de Westelijke Jordaanoever brengt daar radicaal verandering in. Van Agt schaart zich achter de Palestijnse zaak. In 2002 is hij één van de duizenden ondertekenaars van een petitie waarbij geëist wordt dat Israël de bezette gebieden ontruimt. Hij wijdt ook tal van opiniestukken aan de Palestijns-Israëlische kwestie.

In 2009 publiceert Van Agt "Een schreeuw om recht, de tragedie van het Palestijnse volk", een turf van 368 pagina's over het conflict in het Midden-Oosten. "Alleen een rechtvaardige oplossing van dit conflict, gebaseerd op het internationale recht, kan de vrede brengen waar velen, zowel in Israël als in Palestina en ook elders, naar hunkeren", zegt hij.

De Israëlische premier Benjamin Netanyahu noemt Van Agt een oorlogsmisdadiger die naar het Strafhof van Den Haag moet. 

In 2013 keert Van Agt nog eens terug naar de Tweede Kamer, nu als initiatiefnemer van het burgerinitiatief "Sloop de muur". Die terugkeer omschrijft hij zelf als "een bijzondere ervaring". "Wanneer regering en parlement in Nederland eindelijk hun stem tegen Israël verheffen, doet de representatieve democratie zich waarlijk gelden", besluit hij.

In 2019 wordt Van Agt getroffen door een hersenbloeding terwijl hij een toespraak houdt in het gebouw van de Palestijnse missie in Den Haag. Hij wordt nooit meer de oude.