Dreigt alweer vergunningenstop in Vlaanderen? Stort in Kortemark mag niet uitbreiden uit vrees voor nog slechtere waterkwaliteit
De vernietigde vergunning voor een stort in Kortemark drukt Vlaanderen met de neus op de feiten. De kwaliteit van ons oppervlakte- en grondwater is barslecht. Dat maakt het moeilijker om projecten te vergunnen die nog meer schadelijke stoffen lozen. Zeker omdat Europa eist dat de waterkwaliteit tegen 2027 verbetert. Volgens milieuadvocaat Isabelle Larmuseau dreigt er zelfs een vergunningenstop.
Het "waterarrest", zo doopte milieuadvocaat Isabelle Larmuseau het oordeel van de Raad voor Vergunningenbetwisting gisteren. Die Raad oordeelde dat Silvamo NV geen vergunning had mogen krijgen om zijn huidige stortplaats in Kortemark uit te breiden.
Silvamo wilde er ook PFOS-houdende grond kunnen opslaan. Maar volgens de rechter was er onvoldoende onderzocht wat de impact daarvan zou zijn op de omliggende waterkwaliteit. Die PFOS zouden immers geloosd worden in nabijgelegen waterlopen.
De actiegroep Leefbaar Groot Kortemark was in beroep gegaan tegen de vergunning. Ze wees erop dat Silvamo de toestemming kreeg om water te lozen met PFOS-concentraties tot 20 nanogram per liter. Dat ligt ver boven de milieunorm van 0,65 nanogram per liter water die geldt in de Speyebeek en de Handzamevaart, waar het looswater van Silvamo terecht zou komen.
Die waterlopen staan er al slecht voor en zouden waarschijnlijk nog verder achteruit gaan als de plannen van Silvamo zouden doorgaan.
Slechts 1 Vlaamse waterloop voldoet aan de norm
Toch had het Vlaams Gewest de plannen vergund. Het deed dat na (voorwaardelijke) positieve adviezen van onder andere de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) en de Gewestelijke Omgevingsvergunningcommissie (GOVC).
Maar volgens de rechter "moet worden vastgesteld dat noch het advies van de VMM, noch het verslag van de GOVC, noch de bestreden beslissing zelf (de toegekende vergunning, red.), aandacht besteedt aan de vraag of de lozing van PFOS (...) een achteruitgang van de toestand van het oppervlaktewater kan veroorzaken".
"Verwijzen naar een 'kwalitatieve zuiveringsinstallatie' zonder in te gaan op de verwijdering van PFOS (...) volstaat niet als er pertinente vragen gesteld worden over de impact van een lozing van een stof ver boven de milieukwaliteitsnorm in een oppervlaktewaterlichaam waarin voor deze stof de milieukwaliteitsnorm overschreden wordt", klinkt het nog.
Wat zijn PFOS? PFOS zijn een bepaalde soort van PFAS, chemische stoffen die water en vet afstoten. Ze worden onder andere gebruikt in voedselverpakkingen, regenjassen en anti-aanbaklagen van pannen. Ze worden amper afgebroken in het milieu. Net doordat ze zo moeilijk afbreken, stapelen de stoffen zich op in het lichaam. PFAS worden in verband gebracht met een hele resem gezondheidsrisico's, zoals een verstoring van de hormoonbalans, verhoogde cholesterol, groeistoornissen en een verhoogd risico op kanker.
Nochtans moet Vlaanderen toezien op de kwaliteit van zijn oppervlakte- en grondwater. De Kaderrichtlijn Water bepaalt dat die tegen 2027 de Europese waterkwaliteitsnormen moeten halen. Vandaag is dat slechts het geval in 1 van de 195 waterlichamen die Vlaanderen telt.
"Vlaanderen staat er dus niet goed voor, er is te weinig vooruitgang geboekt, er is verandering nodig, de tijd dringt", concludeerde de VMM zelf in 2022.
Vergunningenstop
Volgens Isabelle Larmuseau, die Leefbaar Groot Kortemark vertegenwoordigde, toont dit aan dat de ernst van de zaak niet doordringt tot de Vlaamse regering.
"Nederland is veel beter voorbereid. Daar heeft men al laten berekenen welke miljardenboetes ze in 2027 zullen moeten betalen. Ze nemen honderden maatregelen om de schade te beperken. Ongeveer de helft van hun waterlichamen zal voldoen aan de norm. In Vlaanderen denken ze: we kunnen nog wel wat uitstellen. Maar dat kan niet, dit is de ultieme deadline."
Larmuseau maakt de vergelijking met het stikstofarrest, dat tot een vergunningenstop dreigt te leiden voor landbouwbedrijven en industrie. Zowel wat betreft de stikstofneerslag als de concentratie schadelijke stoffen in ons water, mag de toestand niet verder achteruit gaan.
"Maar voor PFOS is de milieukwaliteitsnorm overschreden in alle watermeetpunten in Vlaanderen. Het bad zit vol", zegt Larmuseau. "De overheid zal moeten kunnen aantonen dat elke extra lozing niet leidt tot een concentratieverhoging."
Volgens Larmuseau dreigt er een vergunningenstop. "Oppervlaktewater is overal in Vlaanderen, dus elke lozingsvergunning heeft een probleem." Stikstof, dat nu al voor zoveel problemen zorgt, heeft slechts een impact op 12 procent van het Vlaams grondgebied dat beschermd natuurgebied is (onder de Europese Habitatrichtlijn).
Niet iedereen ziet het zo zwart-wit. "Natuurlijk wordt water, na energie en stikstof, het volgende debat. Dat staat als een paal boven water", zegt Cathy Suykens. Ze werkt aan de Universiteit van Utrecht en de KU Leuven en is gespecialiseerd in waterrecht. "Maar we komen nu niet automatisch terecht in een totale vergunningenstop. Dat lees ik niet in dit arrest."
"Het is zeker wel zo dat het een verplichting inhoudt om bij elke lozingsaanvraag heel nauwkeurig te motiveren hoe het voldoet aan het verbod op achteruitgang. Maar het is verkeerd om te stellen dat de Vlaamse regering en de VMM passief toekijken. Kijk bijvoorbeeld naar de lozingen in de Schelde: die zijn al serieus teruggeschroefd."
Nog volgens Suykens kunnen de regels rond vergunningen in Vlaanderen en Nederland niet zomaar met elkaar vergeleken worden.
Waterarrest is een wake-upcall
Vergunningenstop of niet, het waterarrest is duidelijk een wake-upcall. Vergunningen zullen wellicht nauwkeuriger gemotiveerd moeten worden. En de Vlaamse regering zal meer oog moeten hebben voor de waterkwaliteit.
"Het arrest ligt er, de transitie moet nu ingezet worden", vindt Larmuseau. "De politiek moet nu duidelijk maken aan de burger hoe dramatisch de toestand is voor Vlaanderen."
"Op diverse punten is onze milieuruimte opgebruikt, en dat heeft enorme gevolgen voor het milieu en de gezondheid. De gezondheidsgrens voor PFOS-verontreiniging in het grondwater is bijvoorbeeld 4,4 nanogram per liter. In Zwijndrecht, ter hoogte van 3M, is dat 80 miljoen (in 2023 werd er een concentratie van 73 miljoen nanogram gemeten, red.)."
Zij die allerlei beleidsconclusies trekken, hebben verzaakt aan grondige analyse
Bevoegd minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) wil voorlopig niet reageren op de vernietiging van de vergunning in Kortemark. "Zij die daar allerlei beleidsconclusies uit trekken, hebben verzaakt aan een grondige analyse. Die fout gaan wij niet maken", zegt woordvoerder Andy Pieters.
"Er zijn vier maanden gegeven om te remediëren. De eerdere vergunning blijft zolang gelden, wat er op wijst dat de rechter geen acute risico's ziet. De minister zal binnen deze termijn opnieuw een oordeel vellen", zegt Pieters nog.
Ook de VMM reageerde vandaag liever niet op de uitspraak.