Een carnavalskostuum is voor velen niet om mee te lachen

In de reeks met trends voor volwassenen die hun leven het liefst inrichten als de droom van een zevenjarige met een suikerverslaving is het verkleedpartijtje het hardnekkigst. Terwijl hypes als de freakshakes en inkleurbare mandala’s alweer op het kerkhof van het consumentisme liggen, lijkt de kostuumlobby zelfs te radicaliseren.

Anno 2024 kan er geen uitnodiging voor een feest meer verstuurd worden zonder dat een onfortuinlijke asterisk naar een of andere doldwaze dresscode moet verwijzen. Een avond keuvelen is nu eenmaal een stuk aangenamer als iedereen er als een gecertificeerde zotte doos in spandex uitziet, weet u wel. Een mens zou er spontaan een enkele vlucht richting de Noordpool door boeken, maar een halve minuut googelen toont dat zelfs daar een verkleedweekend bestaat. Het leven kan onverbiddelijk zijn.

Hoe dan ook is de kans klein dat er ergens volledig aan het feestelijke vermommen te ontsnappen valt. Op Twitter, dat zich onder het masker van X voortreffelijk als een speeltuin voor extremisten en wappies voordoet, circuleren sinds kort wanhoopskreten van jonge ouders. De volledige laatste week voor de krokusvakantie staat in een groot deel van het kleuter- en basisonderwijs namelijk in het teken van carnaval.

Nu is er sowieso al weinig amusanter dan een humeurige kroost door de ochtendspits loodsen, maar de pret is pas echt compleet als het lerarenkorps hen iedere dag in krankjorum kostuums verwacht. Van gekkeharendag tot verkleed-je-als-een-reptieldag: de voorschriften verschillen per school, maar de meest overtuigende vermomming gaat vaak toch naar ouders die moeten veinzen om unisono enthousiast te zijn over die gekkigheid. Al zijn er ook tegenberichten: voor iedere gefrustreerde ouder is er wel een andere die ongegeneerd meedoet en als Barbie of Oppenheimer aan de schoolpoort opduikt.

Vroegste beschavingen

De verkledingsdrang is wijdverspreid in de samenleving en beperkt zich allang niet meer tot één carnavalsweekend per jaar. Vorig weekend trokken 18.000 mensen in lederhosen naar het Sportpaleis voor schlagerfeest Moose Bar XXL, cosplayers kunnen op beurzen als FACTS de popcultuur vieren en voor wie écht overtuigd is van zijn slechte smaak, is er ‘het marginaalste festival ter wereld’ Kamping Kitsch. Voor sommigen zijn beelden daarvan misschien het bewijs voor de ondergang van de geciviliseerde samenleving, maar op zich is de nood aan vermommingen niet nieuw. Al in de vroegste beschavingen waren er gelegenheden waarvoor mensen zich verkleedden.

Socioloog Mark van Ostaijen (Erasmus University Rotterdam) is er dan ook van overtuigd dat een evenement als carnaval een dieperliggende functie heeft. “Tijdens het feest vallen de maatschappelijke standen en rollen even weg, waardoor er geen onderscheid meer bestaat tussen mensen”, zegt hij. Feestvierders kunnen aan de gebruikelijke verwachtingen en sociale codes ontsnappen. Het is een georganiseerd spel waarbij deelnemers de mogelijkheid krijgen om hun persoonlijkheid tijdelijk te herdefiniëren.

Kostuums spelen dus in op de drang naar escapisme, al vertellen ze ook iets over de persoonlijkheid van de mensen die ze aantrekken. “Het gaat over ongeremdheid”, verduidelijkte de Amerikaanse psycholoog Scott Bea eerder aan CBS News. Met een vermomming kan iemand onverwachte delen van zijn identiteit tot uiting brengen. Wie als introverte slungel door het leven gaat, kan in een Batman-pak bijvoorbeeld ervaren hoe het is om een wat stoerder imago te hebben. Iedereen weet dat die kostuums na een avond weer in een koffer op zolder belanden, maar dat hoeft de pret niet noodzakelijk te remmen.

Sociale contacten

“Verkleed zijn we iets vrijer in onze sociale contacten”, zegt Bea. Ver weg van de geldende codes van wat doorgaans als goede smaak beschouwd wordt, kunnen mensen zo nieuwe vriendschappen smeden. Dat is meteen ook wat Van Ostaijen als een van de belangrijkste sterktes van het carnavalsfeest. Verenigingen zijn vaak al maanden in de weer om passende kostuums of praalwagens in elkaar te boksen en ook tussen cosplayers bestaan nauwe banden. Door op die manier aan sociaal kapitaal te bouwen, duurt het effect volgens hem nog door nadat de makers afgevallen zijn.

De werkelijkheid laat zich maar in beperkte doses verdragen, maar sommigen vinden andere ontsnappingsmogelijkheden dan de doos met verkleedkleding. Een film, theatervoorstelling of concert kan op een gelijkaardige manier mensen van andere levens doen dromen. Zonder dat ze daarbij zelf een actieve rol moeten spelen en creatief aan de slag moeten gaan.

Het gaat om een persoonlijke voorkeur voor creatieve uitingsvormen, al merkt Van Ostaijen op dat kostuums meer waarde hebben dan vaak gedacht wordt. Zo is carnaval bijvoorbeeld een volksfeest waarbij de macht op de korrel genomen wordt en de geldende normen ter discussie gesteld worden. “Dat rebelse karakter is zeker vandaag de kracht en de achilleshiel, want carnaval zoekt telkens de grenzen op.” Het maakt de kostuums alleen maar meer polariserend.