Staan we met nieuwe Europese begrotingsregels voor drastische besparingen zoals in de jaren 80 en 90? "We gaan het voelen als burgers"

Net als in de jaren 80 en 90 heeft ons land vandaag weer een enorm begrotingstekort. Eind vorig jaar schatte het Monitoringcomité dat tekort op 27,4 miljard euro of 4,5 procent van het bruto binnenlands product (bbp). Voor dit jaar wordt een tekort van 4,6 procent voorspeld. Nu Europa de begrotingsregels weer wil aanscherpen, dreigt ons land weer op het Europees strafbankje terecht te komen, omdat het de begroting niet op orde krijgt.

Het feit dat we in de laatste rechte lijn naar de verkiezingen terechtkomen, mogelijk gevolgd door een periode van stilstand tijdens een aanslepende formatie, is ook al geen goed nieuws. Politieke stilstand betekent achteruitgang voor de begrotingcijfers. 

De Europese Unie huldigt het principe dat de maximale schuldgraad niet hoger dan 60 procent mag zijn en het tekort van het bruto binnenlands product (bbp) maximaal 3 procent mag bedragen. Van landen die de 3 procent overschrijden, zal een jaarlijkse inspanning van 0,5 procent worden gevraagd. Voor België zou dat de komende 7 jaar een besparing van 27 miljard euro betekenen. 

"Dit is geen vrolijke boodschap, maar het is zeker geen onverwachte boodschap", zegt professor publieke economie Willem Sas (KU Leuven) in onze podcast "Het kwartier". Sas wijst erop dat de EU de begrotingsteugels wat heeft gevierd tijdens de corona- en de energiecrisis. "Wij gaan dat voelen als burgers."

In 1991 stond onze schuldgraad op 120 procent van het bbp en hadden we een begrotingstekort van 6,7 procent. Voor de overheid waren besparingen het devies. Ook in de jaren 80 en 90 hebben we die als burger gevoeld.

Om ons land in de euro te loodsen snoeide toenmalig premier Jean-Luc Dehaene (CD&V, toen nog CVP) flink in de staatsuitgaven. Er moest worden gesnoeid om de zogenoemde Maastrichtnorm te halen, en dat betekende dat het tekort niet hoger mocht zijn dan 3 procent van het bbp.

In de praktijk betekende dat minder uitgeven door onder meer loonmatiging. De gezondheidsindex werd ingevoerd, waarbij zaken als alcohol of brandstof niet langer in rekening werden gebracht. Door de koppeling van de lonen aan de index stegen die lonen minder snel.

Bovendien voerde Dehaene enkele indexsprongen door, waardoor de lonen op die momenten niet stegen. De wet op de loonnorm werd ingevoerd, op basis waarvan bepaald hoeveel de lonen van werknemers in de privésector maximaal kunnen stijgen, bovenop de automatische indexering. Gedurende 2 jaar was er zelfs een loonstop, wat elke stijging onmogelijk maakte.

Daarnaast bespaarde Dehaene ook op de uitgaven in de sociale zekerheid en voerde hij bijkomende belastingen als de crisisbelasting in.

De toenmalige premier had het over "zijn moeilijkste onderhandelingsoperatie", maar de vakbonden waren minder blij. "We kwamen net uit de jaren van crisis en een volmachtregering", vertelt voormalig ABVV-voorzitter Rudy De Leeuw, in de jaren 90 federaal secretaris van de socialistische vakbond. "We dachten dat er eindelijk sociale vooruitgang zou komen, maar dat werd een domper. Van die wet op de loonvorming dragen we nog altijd de gevolgen."

Betekenen de nieuwe Europese spelregels dat we terugkeren naar jaren van besparingen en protest? "Het grote verschil met de regels vroeger is dat er nu aan de lidstaten meer vrijheid wordt gelaten om de inspanning zelf in te vullen", duidt Willem Sas. Blind snijden en besparen om het overheidstekort weg te werken noemt hij "een beetje waanzin".

"Je moet besparen op een manier die steek houdt en blijven investeren in de zaken die we nodig hebben voor de groei van morgen, anders schieten we onszelf in de voet." Daartegenover staat dat Sas zich afvraagt of de zogenoemde lopende uitgaven niet moeten worden bekeken. Zo moet de groei in bijvoorbeeld gezondheidszorg of onderwijs nauwkeurig worden opgevolgd, vindt hij.

Vanmorgen had minister van Financiën Vincent Van Peteghem (CD&V) het over hervormingen in de sector van de pensioenen en de gezondheidszorg. "We zullen vooral moeten kijken naar hervormingen die noodzakelijk zijn", aldus de minister.

Rudy De Leeuw is het daarmee fundamenteel oneens."Het is altijd de sociale zekerheid die het gelag betaalt, terwijl men nog altijd geen belastinghervorming doorvoert." Zijn reactie voorspelt weinig goeds voor de sociale vrede, met de vakbonden in de rol van protest beweging tegen sociale afbraak.

"Net zoals in de jaren 90 wordt het carcan weer op Europees niveau gelegd", stelt De Leeuw vast. Sas beaamt dat: "Ook nu geeft een hogere overheid de nationale overheid een duwtje." 

Duiken we ook deze keer onder de Europese begrotingsnorm zoals Dehaene in de jaren 90? Dat zal de toekomst uitwijzen, maar zeker is dat de volgende federale regering daarvoor moeilijke begrotingsgesprekken zal moeten voeren, ook met de deelstaten. En zoals bekend is de verhouding met die deelstaten niet vanzelfsprekend als het gaat over de centen.