Zonder drastische hervormingen dreigt Brussels bankroet: ‘Er is maar één woord voor deze situatie: catastrofaal’

De spannendste verkiezingsstrijd van het land speelt zich straks af in Brussel. In een peiling half december stonden PS, MR, Ecolo én PVDA op niet meer dan 3,6 procent van elkaar. De foutenmarge van de peiling: 4 procent. Wie na 2024 in Brussel de plak zwaait, is nog lang geen uitgemaakte zaak.

De politieke zenuwachtigheid in de hoofdstad is te snijden, en de toekomstplannen vliegen de kiezer om de oren. Er worden dure beloftes gedaan over betaalbaar wonen en mobiliteit, het aanpakken van de drugsproblemen en de onveiligheid, en zelfs de oorlog in Gaza is uitgegroeid tot een cruciaal verkiezingsthema. Maar boven alle plannen hangt één probleem als het zwaard van Damocles te bengelen: de erbarmelijke financiële toestand van het Gewest.

Vriend en vijand zijn het erover eens: de Brusselse balans is er slecht aan toe. Eind vorig jaar stelde de regering een begroting voor met een tekort van 1,2 miljard euro – op een begroting van amper 8 miljard. Dat is een flinke kloof. Minister van Begroting Sven Gatz (Open Vld) wilde graag 600 miljoen knippen in de uitgaven, maar raakte niet verder dan 150 miljoen.

Bovendien torst Brussel torenhoge schulden. De regering verhoogde het schuldplafond tot 210 procent van de inkomsten. Wat betekent dat? Als Brussel vandaag alle inkomsten van de komende twee jaar in één keer kan uitgeven, volstaat dat nog niet om alle schulden af te betalen.

“Dat is uiteraard veel te veel. Je zou dat toch moeten kunnen halveren. Dat is een oefening waarmee je vertrokken bent voor een decennium,” zegt Guy Vanhengel (Open Vld). Hij was liefst 17 van de voorbije 25 jaar Brussels minister van Begroting. “Het begrotingstekort is in verhouding tot de Brusselse inkomsten ook heel groot. Maar: in het geheel van de Belgische staat is 1,2 miljard eigenlijk wel behapbaar.”

Dat ziet Brussels journalist en oud-politicus Luckas Vander Taelen anders. “Er is maar één woord voor deze situatie: catastrofaal. Het federale niveau gaat dat gat echt niet dichtrijden, want ze moeten de komende jaren zelf 27 miljard besparen. De begroting is helemaal aan het ontsporen, en de Brusselse regering piept er amper over. Kent u dat liedje, ‘Tout va très bien madame la Marquise’? Op het einde is het kasteel wel afgebrand.”

Peperdure nieuwe metrolijn

Eén van Vander Taelens stokpaardjes is de aanleg van een nieuwe metrolijn dwars door Brussel. Een prestigeproject van de regering-Vervoort, maar wel eentje waarbij de kosten in sneltempo oplopen. Enkele jaren werd het prijskaartje nog geraamd op 1,5 miljard, intussen circuleren al scenario’s richting 5 miljard. En dat terwijl het onduidelijk is of die metro wel echt zoveel tijdswinst oplevert tegenover de al bestaande tramlijnen.

Ook de subsidies voor Kanal, het museum voor moderne kunst in de oude Citroën-garage, vallen veel hoger uit dan verwacht. “De Brusselse regering start allemaal grote projecten alsof het geld niet op kan,” zegt parlementslid Cieltje Van Achter (N-VA). De schuld loopt dit jaar op tot zo’n 11 miljard terwijl dat in 2020 nog 5,8 miljard was. “Dat is gewoon onhoudbaar. Zonder hervorming stevent Brussel af op het failliet.”

De kritiek is fors, maar niet helemaal onterecht, geeft Gatz toe. De schulden zijn de voorbije jaren flink gestegen. Voor een deel is dat te wijten aan de opeenvolgende crises: covid, inflatie, Oekraïne. Een ander deel gaat volgens Gatz over recurrente uitgaven waar geen inkomsten tegenover staan. “Dat is een gat van ongeveer 600 miljoen waarvoor de volgende regering inderdaad besparingen zal moeten zoeken. Dat is niet onmogelijk. Maar als ik de toon van de PS de laatste weken hoor: dat komt niet goed.”

Strategische investeringen

Een derde reden voor de schuldaangroei zijn de zogenaamde strategische investeringen van de regering-Vervoort, goed voor zo’n half miljard per jaar. Met dat geld zijn onder meer enkele tunnels gerenoveerd, en de laatste jaren werd het gebruikt om elektrische bussen aan te kopen en de aanleg van de metro te financieren. Maar nu de tijd van de goedkope leningen voorbij is, stelt Gatz voor om die uitgaven te schrappen. Daarmee zou al bijna de helft van het begrotingstekort weggewerkt zijn.

Maar kan Brussel dan nog tegemoet komen aan de vele noden in de hoofdstad? “We gaan altijd manieren vinden om tramlijnen of sociale woningen te bouwen, alleen minder en trager dan nu. Als men die realiteit niet wil zien, wordt het onmogelijk om nog een regering te vormen,” aldus Gatz.

Het probleem is dat Brussel niet voor eeuwig en drie dagen op de poef kan leven. Ratingbureau Standard & Poor dreigde er eerder al mee de kredietwaardigheid van Brussel te verlagen als de schuldgraad boven de 205 procent uitkwam. In dat geval zal Brussel meer moeten betalen om geld te lenen.

Maar ook zonder fikse besparingen moet er een structurele oplossing komen, zegt Vanhengel. Het is al jaren zijn vaste overtuiging: Brussel krijgt te weinig geld van de federale overheid. Het Gewest moet bijvoorbeeld kosten maken om dagelijks een half miljoen pendelaars te ontvangen die in Brussel komen werken. “Het Brussels probleem is niet door Brussel alleen oplosbaar. De geldstromen in dit land moeten herbekeken worden – dat zei de OESO onlangs ook nog in een rapport over de hoofdstad. Zonder staatshervorming gaat Brussel los tegen de muur.”