Daar is de kinkhoest weer: waarom de vergeten ziekte ondanks een hoge vaccinatiegraad in opmars is

“Het begon met een klassiek hoestje dat maar niet voorbij wil gaan”, vertelt Nele Werbrouck (39). De puffers - met instemming van de huisarts ingezet - haalden bij haar 5-jarige dochter weinig uit. Integendeel, de kuchjes kregen een steeds venijniger randje, met felle hoestbuien die gepaard gingen met het opbraken van slijmen. “Mijn dochter raakte helemaal van slag, bij momenten was ze totaal buiten adem. Dat heeft zo twee weken geduurd.”

Uiteindelijk legde een pediater de vinger op de juiste wonde: kinkhoest. Ook in het UZA zijn de voorbije weken “verschillende oudere kinderen en tieners met een blijvende, forse hoest” de revue gepasseerd, vertelt diensthoofd Stijn Verhulst. Bij die groep is kinkhoest net zoals bij volwassenen “vooral heel vervelend”, met hoestbuien die 2 tot 3 maanden lang kunnen terugkomen en in sommige gevallen tot een ribfractuur leiden.

De echte risicogroep zijn echter zuigelingen. Voor hen is kinkhoest - of pertussis pneunonie - potentieel levensbedreigend. In december overleed voor het eerst sinds 2015 een baby aan kinkhoest in ons land. Uit nieuwe cijfers van het Departement Zorg blijkt dat de ziekte in de eerste vijf weken van 2024 bij 16 zuigelingen werd vastgesteld. Daarvan belandden er tien in het ziekenhuis.

De circulatie van de bacterie kent vooral een opvallende opstoot in Antwerpen en Vlaams-Brabant en bij kinderen tussen 4 en 9 jaar. Vorig jaar was die trend er ook al, maar vooral in West- en Oost-Vlaanderen. De opflakkering van kinkhoest - en ook mazelen - is sinds 2010 zichtbaar, maar verdween even van de radar door de coronapandemie. “Kinkhoest wordt overgedragen via kleine druppeltjes, na niezen of hoesten”, zegt vaccinoloog Kirsten Maertens (UAntwerpen). De maatregelen tegen het coronavirus bleken ook een dam tegen kinkhoest.

Biblebelt

De huidige remonte is dan ook niet geheel verrassend. In verschillende Europese landen, zoals Denemarken en Nederland, is het voorbije jaar gewaarschuwd voor een verhoogde circulatie. Volgens het Nederlandse RIVM stellen artsen momenteel wekelijks bij 250 patiënten kinkhoest vast, waarvan 20 baby’s. Zowel in Vlaanderen als Nederland gaat het om ongeveer het dubbele van de niveaus in de jaren 2017-2019.

Opvallend: in Nederland wordt resoluut verwezen naar de Biblebelt, waar geloofsovertuigingen vaccinatietwijfel in de hand werken. Volgens het RIVM was 90 procent van de pasgeborenen die dit jaar kinkhoest kreeg, niet gevaccineerd.

Is er ook in Vlaanderen sprake van een tanende vaccinatiegraad? Uit de laatste Vlaamse overzichtsstudie, weliswaar uit 2020, blijkt dat niet meteen. 94 procent van de Vlaamse peuters kreeg toen op 15 maanden een vierde dosis van het vaccin tegen difterie, tetanus en kinkhoest, een lichte stijging ten opzichte van 2016. Bij zwangere vrouwen, die zo antistoffen meegeven aan hun baby, steeg de vaccinatie in diezelfde periode van 69 naar 85 procent.

Heeft de pandemie het vertrouwen dan geen knak gegeven? Cijfers geven daarover voorlopig geen uitsluitsel, maar uit kwalitatief onderzoek van de UGent blijkt dat, toch zeker wat betreft het vaccin tegen kinkhoest, niet het geval. Wat zorgt er dan wel voor dat een ‘vergeten’ ziekte als kinkhoest weer aan een veroveringstocht bezig is?

“Sowieso kent deze bacterie trouwens een cyclus, met opstoten om de drie à vijf jaar”, zegt kinderinfectieziektenarts Petra Schelstraete (UZ Gent). “Maar een belangrijke verklaring is dat we er opnieuw beducht voor zijn, en dat sommige labo’s kinkhoest nu ook opnemen tijdens routinetests.” Vaccinatie is niet sluitend, en beschermt vooral tegen de ernstige symptomen. Wie de kinkhoest mild doorloopt - en vroeger onder het ‘eeuwige hoestje’ werd gecategoriseerd - staat nu wellicht vaker op de radar.

Boosteren

Daarnaast speelt ook een verandering van vaccin - met minder bijwerkingen, maar ook een minder langdurige immuniteit - een rol, zegt Schelstraete. Dat vergt regelmatig boosteren, om de tien jaar voor volwassenen, maar daar wringt het schoentje vaak. “Al blijft de bescherming bij zuigelingen erg hoog, daarover maken we ons op dit moment geen zorgen”, zegt Maertens.

Die immuniteit bij volwassenen is wel van belang voor zuigelingen die nog te jong zijn voor volledige vaccinatie - de eerste drie dosissen zijn ingepland op 8, 12 en 16 weken. Een overlijden is een extreem scenario, tussen 2010 en 2015 waren in België vijf overlijdens van kinderen jonger dan 12 maanden ten gevolge van kinkhoest. “Maar door hersenschade kan er ook een blijvende handicap ontstaan”, zegt Schelstraete.

De hoge cijfers zijn voorlopig geen reden tot paniek. De Risk Assessment Group kwam eind vorig jaar tot een beperkte risico-analyse. Vlaamse huisartsen, kinderartsen en pneumologen kregen in oktober wel een brief in de bus die voor waakzaamheid pleit. “Bij zorgverleners verdient het zeker nog extra aandacht”, zegt Maertens. Dat blijkt ook uit de getuigenis van Werbrouck: “De huisarts wist niet dat mijn gevaccineerde dochter nog kinkhoest kon krijgen.”

Volgens Schelstraete blijft het ook essentieel om het gesprek over vaccinatie aan te gaan. In de praktijk merkt ze de laatste tijd dat ouders op dat vlak wat meer tegengas geven. “Maar dat er vragen zijn, vind ik een gezonde trend. Het gaat meestal niet om antivaxers. Op zo een moment is het vooral zaak om geduldig het gesprek aan te gaan.”