‘Als martelaar wordt Navalny nu gevaarlijker voor Poetin dan in de cel’

Volgens Interfax zou de Russische oppositieleider Aleksej Navalny in zijn cel zijn overleden. Komt dit onverwacht?

“Helaas niet. We wisten al een tijdje dat het erg slecht ging met de gezondheid van Navalny. Hij zou volgens de gevangenisdirectie onwel zijn geworden na een wandeling en in elkaar gestort. Reanimatiepogingen baatten niet. Sinds enkele maanden werd hij vastgehouden in een gevangenis op een zestigtal kilometer van de poolcirkel, waar de levensomstandigheden naar verluidt mensonterend waren. Zo leed hij onder meer aan ondervoeding. Hij was eerder ook veroordeeld tot negentien jaar cel onder een ‘speciaal regime’, maar door andere straffen wachtte hem meer dan dertig jaar gevangenis. Begin december was hij plots verdwenen uit een gevangenis in de regio Vladimir, waar hij een straf uitzat van dertig jaar op beschuldiging van extremisme en fraude, een veroordeling die hij politieke vergelding noemde voor het leiden van de anti-Kremlin oppositie. Hij verwachtte zelf ook niet nog tijdens Poetins leven te worden vrijgelaten.

“In een video uit de gevangenis, die in januari via sociale media werd verspreid, zag hij er uitgemergeld uit, met een kaalgeschoren hoofd. Vermoedelijk is hij dus aan ontbering gestorven. Maar je kunt dit gerust een politieke moord in slow motion noemen. Zijn gezondheid leed immers ook al onder een vermoedelijke vergiftiging met het zenuwgas novitsjok door de Russische veiligheidsdienst FSB in 2020. Dat overleefde hij ternauwernood dankzij een behandeling in Duitsland, waarna hij in januari 2021 moedig terugkeerde naar Moskou. Daar werd hij meteen gearresteerd. Achteraf bekeken maakte hij toen een fatale vergissing om te durven terugkeren.”

Hoe belangrijk was Navalny voor de oppositie?

“Zeer belangrijk. Navalny was een voormalig nationalistisch politicus, maar werd door de jaren heen een verbindend figuur voor de anti-Poetin-oppositie. Het hoogtepunt in zijn politieke carrière kwam in 2013, toen hij 27 procent van de stemmen won in een burgemeestersverkiezing in Moskou, maar mogelijk knoeide het Kremlin met de werkelijke uitslag want hij was toen echt wel populair.

“Door zijn sterk karakter en charismatisch imago wist hij lange tijd veel Russen op de been te brengen in betogingen, die telkens eindigden met zijn gemediatiseerde arrestatie. Vooral in 2011-’12 wist hij protesten aan te wakkeren door campagne te voeren tegen verkiezingsfraude en corruptie bij de overheid. Dat deed hij met een team van medewerkers die als onderzoeksjournalisten te werk gingen. Ze onderzochten de illegaal vergaarde rijkdommen van Poetin en zijn omgeving. Filmpjes die hij liet maken over de werken in Poetins geheime villa, een soort protserig paleis in de maak, werden op YouTube miljoenen keren bekeken. Ook openbaarde hij huizen en jachten die werden gebruikt door ex-president Dmitri Medvedev.”

Wat betekent Navalny’s dood nu voor Poetin?

“Poetin heeft bereikt wat hij wilde bereiken toen hij hem liet overplaatsen naar een ‘speciaal regime’: Navalny uit de weg ruimen. Dit is nog maar eens een signaal dat hij naar de bevolking stuurt: wie aan mij raakt, speelt met zijn leven. Zo denkt en handelt Poetin. Hij is in wezen een maffiabaas die zijn land leidt als een crimineel imperium met veiligheidsdiensten als huurmoordenaars. Kijk ook naar de recente dood van huurlingenleider Prigozjin, nadat die zijn onvrede uitte over de oorlog in Oekraïne met een muiterij, of naar de dood van veel zakenmensen die ‘plots uit het raam vielen’ omdat ze op één of andere manier met het Kremlin in aanvaring kwamen.

“Door Navalny de dood in te sturen probeert Poetin de oppositie ook duidelijk te maken dat ze zich geen illusies moeten maken de komende jaren. Poetin is onlangs een campagne begonnen voor zijn vijfde ambtstermijn als president. Er zijn zogezegd ‘verkiezingen’ in maart, maar er is geen enkele tegenkandidaat. Hij is nu al de langstzittende Russische leider sinds Jozef Stalin en grijpt steeds meer terug naar de terreurtechnieken van diens bewind om zijn volk onder de knoet te houden.”

Hoe denk je dat de oppositie zal reageren?

“Het is nog vroeg dag, maar er zal ongetwijfeld straatprotest volgen in Rusland. De vraag is hoeveel mensen het nog aandurven om te betogen. De repressie in Rusland is momenteel, door de oorlog in Oekraïne en strengere straffen, zo groot dat opposanten hun opties voorzichtig afwegen. Ze zijn vandaag soms beter af met discreet protest op sociale media dan te riskeren dat ze ook in een Siberisch strafkamp terechtkomen. Toch vallen ook massabetogingen niet uit te sluiten. Op de langere termijn denk ik dat het Kremlin onderschat wat voor symbool Navalny voor veel Russen is geweest. Als gestorven martelaar van de oppositie zie ik hem gevaarlijker worden voor Poetin dan toen hij wegkwijnde in zijn cel.”